در سیره معصومان برای غذا خوردن آداب فراوانی ذکر شده است . برخی از این آداب در سیره و سخنان آن بزرگواران از این قرار است:

امام کاظم علیه السلام با دست راستش خورد تا فارغ شد سپس خلال آوردند، به فضل فرمود: «زبان در دهان بچرخان و هر چه در آن جای گرفت اگر دوست داری بخور و آنچه به زور خلال در آورى دور بریز».[1]

پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله به هنگام غذا، از برابرش مي خورد و مانند نشستن نمازگزار می نشست.[2]

از آن هنگام که پیامبر اسلام (ص) از طرف خدا مبعوث به رسالت شد, تا هنگام رحلت براى رعایت تواضع در پیشگاه خدا هرگز در حال تکیه بر چیزى, غذا نخورد.[3]

آن حضرت، غذا داغ را نمي خورد تا سرد شود، مي فرمود: خدا آتش را روزى ما نكرده و خوراك داغ بركت ندارد و آن را سرد كنيد... از برابر ديگران چيزى برنمي گرفت. خوراك كه مى ‏آوردند پيش از مردم آغاز به خوردن مي كرد سپس آنها شروع مي كردند. تا امکان داشت تنها غذا نمي خورد و می فرمود: شما را از بدانتان آگاه نكنم؟ گفتند: چرا، فرمود: آنكه تنها بخورد و بنده خود را بزند و از مهمانش دريغ دارد.[4]

اميرالمؤمنين عليه السّلام فرموده اند: «خدا را هنگام خوردن ياد كنيد و سخن بیهوده نگویید كه نعمت خدا است و خدا دوست دارد او را شكر گزاريد و با نعمت خوشرفتار باشيد پيش از آنكه از دست شما برود».[5]

آن بزرگوار همچنین فرموده اند: «بر سر سفره چون غلامان (متواضعانه) بنشينيد، روى زمين غذا بخوريد، پا روى پا نيندازيد و چهار زانو ننشينيد كه خدا اين گونه نشستن را دشمن دارد و بر صاحبش غضب مى ‏كند».[6]

امام صادق عليه السّلام فرموده است: «نشستن بر سفره را طولانی کنید كه آن از عمر شما به حساب نخواهد آمد».[7]

عمر بن قيس گوید پیش ابوجعفر عليه السّلام رفتم در برابرش سفره ‏اى بود. عرض کردم: حدّ اين سفره چيست؟ فرمود: «چون آن را پهن كنى نام خدا ببری و چون بردارى سپاس خدا گویی و آنچه كنار سفره ريخته بر چينی».[8]

پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرموده اند: «هنگامی که غذا چهار ویژگی بیابد کامل شود:حلال باشد، و دستانی که از آن می خورند زیاد باشند، و با بسم الله آغاز شود، و با حمد ختم شود».[9]

امام صادق عليه السّلام فرموده اند: «به پشت خوابيدن پس از خوردن تن را چاق كند، خوراك را گوارا سازد و درد را بيرون كشد».[10]

در احوالات حضرت صادق عليه السّلام نقل شده كه خوش نداشت از سر غذا برخيزند و بسا يكى از بنده‏ هايش را مي خواست و گفته مي شد سر سفره اند و مي فرمود آنها را بگزاريد تا فارغ شوند.[11]

امام حسن مجتبی عليه السّلام فرموده اند: «آداب سفره دوازده تاست که هر مسلمانی باید آنها رابداند: چهارتای آنها واجب است، چهار تا سنّت (مستحب) و چهار تا از باب رعایت ادب می‏باشد. امّا آن چهارتا که واجبند : معرفت، خشنودی و رضایت، نام خدا بر زبان آوردن و شکرگزاری. و آن چهار که سنّت است : دست شستن پیش از غذا خوردن ،نشستن بر ران چپ و خوردن با سه انگشت و ليسيدن انگشتان و امّا آن چهار که از باب رعایت ادب می‏باشد: خوردن از آنچه در جلوی توست، کوچک گرفتن لقمه، خوب جویدن غذا و کمتر نگاه کردن به صورت مردم..[12]

امام علی علیه السلام در سفارشی به فرزند خود امام مجتبی علیه السلام فرمودند: فرزندم! آیا چهار نکته به تو نیاموزم که با رعایت آنها از طبابت بی نیاز شوی؟ عرض کرد: چرا، ای امیر مؤمنان.حضرت فرمودند: تا گرسنه نشده ای غذا نخور و تا اشتها داری از غذا دست بکش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابیدن قضای حاجت کن. اگر این نکات را رعایت کنی، از طبابت بی نیاز می شوی.».[13]

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرموده اند: «هنگام غذا خوردن كفش خود را درآورید چون براى پاهایتان آسايش بيشترى دارد».[14]

نقل شده چون رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله هم خوراك دیگران می شد نخستین نفری بود كه دست دراز مي كرد و آخرین نفری بود كه دست برمي داشت تا مردم‏ سير بخورند.[15]

در احوالات امام هفتم علیه السلام نقل کرده اند... وقتی خوراك را آوردند با نمك آغاز كرد و برای هر نوع چیزی که می خواستند میل کنند می فرمودند: بخوريد بسم اللَّه الرحمن الرحيم. وقتی سفره را برداشتند و شخصی رفت تا خرده‏ هاى زيرش را برچيند، فرمود: «دست نگهدار اين كار براى خانه ‏ها و زير سقف است و اما در اينجا ريزه سفره براى پرنده ‏ها و چهارپایان است».[16]

اميرالمؤمنين عليه السّلام در سفارشى به کمیل فرمود: «هنگام غذا خوردن خوردنت را طولانی کن تا آنان كه همراه تو هستند سير شوند و از تو روزى ببرند، اى كميل چون سير خوردى الحمد للَّه بگو بر آنچه روزيت كرده و بلند بگو تا ديگران هم حمد گويند و اجرت بيشتر شود، اى كميل شكمت را پر از خوراك مكن و براى آب و باد در آن جايى نگهدار».[17]

و آداب و شرائط دیگری که در کتاب های سیره و حدیث به آن اشاره شده است.

مهدی سیدمرادی

پی نوشت ها:

[1] المحاسن، ج ‏2، ص 451.

[2] بحار الأنوار، ج ‏16، ص 242.

[3] المحاسن، ج ‏2، ص 457.

[4] مكارم الأخلاق، ص 28.

[5] المحاسن، ج ‏2، ص 586.

[6] همان، ص 442.

[7] الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، ص 362.

[8] من لا يحضره الفقيه، ج ‏3، ص 356.

[9][10] الدعوات (للراوندي)/ سلوة الحزين، ص 80.

[11] دعائم الإسلام، ج ‏2، ص 120.

[12] من لا يحضره الفقيه، ج ‏3، ص 359.

[13] الخصال، ج‏1 ، ص 229.

[14] مكارم الأخلاق، ص 124.

[15] المحاسن، ج‏2، ص 448.

[16] مكارم الأخلاق، ص 144.

[17] تحف العقول، ص 172.