حضرت رضا علیه السلام در روایتی، تسلّط اشرار و ذلّت نیکان و خوبان را از آثار و عواقب بى اعتنايى به امر به معروف و نهى از منكر برمی شمرند و می فرمایند: «لَتَأْمُرُنَّ بِاْلمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ اوْ لَيُسْتَعْمَلُنَّ عَلَيْكُمْ شِرارُكُمْ فَيَدْعُو خِيارُكُمْ فَلايُسْتَجابُ لَهُمْ[1]- بايد امر به معروف و نهى از منكر داشته باشيد و گر نه اشرار شما بر شما مسلّط مى ‏شوند و پس از آن، خوبان و نيكان شما يارى مى طلبند و به آنها جواب داده نمى‏ شود».

دراين روايت- كه اهل سنت نيز آن را از پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده‏ اند- براى ترك امر به معروف و نهى از منكر، دو اثر بد ذكر شده است:

1- با گذشت زمان افراد شرور و فاسد، زمام امور را به دست مى‏ گيرند. پس عاملى كه مى‏ تواند از تسلط و حاكميت افراد تبهكار جلوگيرى كند، امر به معروف و نهى از منكر است.

2- با حاكميت اشرار، سخن خوبان هم اثرى نخواهد داشت.

بیشتر اندیشمندان اين جمله را اين طور معنى مى ‏كنند كه بعد از تسلط بدان، نيكان شما به در گاه الهى مى ‏نالند و خداوند دعاى آنها را مستجاب نمى ‏كند، يعنى اثر رها كردن امر به معروف و نهى از منكر اين است كه خداوند رحمت خود را از آن قوم مى ‏گيرد و هر قدر خدا را بخوانند، دعاى آنها به موجب اين گناه مستجاب نمى‏ شود، ولى غزالى معنى لطيفى براى اين روايت كرده است، او مى ‏گويد: «فَيَدْعُوا خِيارَكُمْ فَلا يُسْتَجابُ لَهُمْ» وقتى امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنند، آن قدر پست مى ‏شوند، آن قدر هيبت، عزت و كرامتشان از بين مى‏ رود كه وقتى به درگاه همان ظالمان مى ‏روند، هر چه ندا مى‏ كنند به آنها اعتنايى نمى ‏شود؛ يعنى پيغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر مى‏ خواهيد عزت داشته باشيد و ديگران روى شما حساب كنند، امر به معروف و نهى از منكر را ترك نكنيد، اگر امر به معروف و نهى از منكر نداشته باشيد، اولين خاصيت آن ضعف شماست، پستى و ذلت شماست و دشمن هم روى شما حساب نمى كند. آن وقت مثل يك برده و بنده هر چه التماس كنيد، كسى جوابتان را نخواهد داد.[2]

با ترك امر به معروف و نهى از منكر و تسلط اشرار بر جامعه، زمينه دخالت و نفوذ «بيگانگان» نيز فراهم مى ‏شود؛ يعنى «استبداد» زمينه ورود «استعمار» مى ‏گردد، چرا كه اگر ملتى امر به معروف و نهى از منكر را از دست داد، از پذيرفتن «ذلّت» باكى نخواهد داشت و هر جا كه تخم ذلت پاشيده شود، بيگانگان براى برداشت حاضر مى ‏شوند. اين است پيش بينى امير مؤمنان علیه السلام كه چون به كمك حق نشتافتيد و در مبارزه با باطل سستى كرديد، اجانب بر شما طمع كرده، بر شما سلطه مى ‏يابند: «ايُّهَا النّاسُ لَوْ لَمْ تَتَخاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ وَ لَمْ تَهِنوُا عَنْ تَوْهينِ الْباطِلِ لَمْ يَطْمَعْ فيكُمْ مَنْ لَيْسَ‏مِثْلَكُمْ وَ لَمْ يَقْوَ مَنْ قَوِىَ عَلَيْكُمْ لكِنَّكُمْ تِهْتُمْ مَتاهَ بَنى اسْرائيلَ وَ لَعَمْرى لَيُضَعَّفَنَّ لَكُمُ الْتيهُ مِنْ بَعْدى‏ اضْعافًا بِما خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَراءَ ظُهُورِكُمْ[3]- اى مردم! اگر دريارى حق كوتاهى نمى‏ كرديد و از بين بردن باطل سستى نداشتيد، ديگران كه مثل شما نيستند. بر شما طمع نمى ‏كردند، و بر تسلط آنها افزوده نمى‏ شد، ولى شما سرگردان شديد، مانند سرگردانى بنى‏اسرائيل. به جان خودم سوگند كه پس از من، اين سرگردانى شما چندين برابر خواهد شد، چرا كه حق را رها كرده‏ ايد».

منبع:

امر به معروف و نهى از منكر در قرآن، ص 60 – 59.

پی نوشت ها:

[1] كافي، كلينى، محمد بن يعقوب‏، ‏دارالكتب الإسلامية، تهران‏، 1407 ق‏، ج ‏5، ص 56.

[2] حماسه حسينى، مرتضى مطهرى، ج 2، ص 45.

[3] نهج البلاغه، شريف رضي، تحقیق صبحي صالح، ‏هجرت‏، قم‏، 1414ق‏، ص 241.