حضرت رضا علیه السلام، مسلط شدن اشرار و پاسخ ندادن به یاری نیکان را از آثار بى اعتنايى به امر به معروف و نهى از منكر برمی شمارند

آثار بى اعتنايى به امر به معروف و نهى از منكر
حضرت رضا علیه السلام در روایتی، تسلّط اشرار و ذلّت نیکان و خوبان را از آثار و عواقب بى اعتنايى به امر به معروف و نهى از منكر برمی شمرند و می فرمایند: «لَتَأْمُرُنَّ بِاْلمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ اوْ لَيُسْتَعْمَلُنَّ عَلَيْكُمْ شِرارُكُمْ فَيَدْعُو خِيارُكُمْ فَلايُسْتَجابُ لَهُمْ[1]- بايد امر به معروف و نهى از منكر داشته باشيد و گر نه اشرار شما بر شما مسلّط مى شوند و پس از آن، خوبان و نيكان شما يارى مى طلبند و به آنها جواب داده نمى شود».
دراين روايت- كه اهل سنت نيز آن را از پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده اند- براى ترك امر به معروف و نهى از منكر، دو اثر بد ذكر شده است:
1- با گذشت زمان افراد شرور و فاسد، زمام امور را به دست مى گيرند. پس عاملى كه مى تواند از تسلط و حاكميت افراد تبهكار جلوگيرى كند، امر به معروف و نهى از منكر است.
2- با حاكميت اشرار، سخن خوبان هم اثرى نخواهد داشت.
بیشتر اندیشمندان اين جمله را اين طور معنى مى كنند كه بعد از تسلط بدان، نيكان شما به در گاه الهى مى نالند و خداوند دعاى آنها را مستجاب نمى كند، يعنى اثر رها كردن امر به معروف و نهى از منكر اين است كه خداوند رحمت خود را از آن قوم مى گيرد و هر قدر خدا را بخوانند، دعاى آنها به موجب اين گناه مستجاب نمى شود، ولى غزالى معنى لطيفى براى اين روايت كرده است، او مى گويد: «فَيَدْعُوا خِيارَكُمْ فَلا يُسْتَجابُ لَهُمْ» وقتى امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنند، آن قدر پست مى شوند، آن قدر هيبت، عزت و كرامتشان از بين مى رود كه وقتى به درگاه همان ظالمان مى روند، هر چه ندا مى كنند به آنها اعتنايى نمى شود؛ يعنى پيغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر مى خواهيد عزت داشته باشيد و ديگران روى شما حساب كنند، امر به معروف و نهى از منكر را ترك نكنيد، اگر امر به معروف و نهى از منكر نداشته باشيد، اولين خاصيت آن ضعف شماست، پستى و ذلت شماست و دشمن هم روى شما حساب نمى كند. آن وقت مثل يك برده و بنده هر چه التماس كنيد، كسى جوابتان را نخواهد داد.[2]
با ترك امر به معروف و نهى از منكر و تسلط اشرار بر جامعه، زمينه دخالت و نفوذ «بيگانگان» نيز فراهم مى شود؛ يعنى «استبداد» زمينه ورود «استعمار» مى گردد، چرا كه اگر ملتى امر به معروف و نهى از منكر را از دست داد، از پذيرفتن «ذلّت» باكى نخواهد داشت و هر جا كه تخم ذلت پاشيده شود، بيگانگان براى برداشت حاضر مى شوند. اين است پيش بينى امير مؤمنان علیه السلام كه چون به كمك حق نشتافتيد و در مبارزه با باطل سستى كرديد، اجانب بر شما طمع كرده، بر شما سلطه مى يابند: «ايُّهَا النّاسُ لَوْ لَمْ تَتَخاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ وَ لَمْ تَهِنوُا عَنْ تَوْهينِ الْباطِلِ لَمْ يَطْمَعْ فيكُمْ مَنْ لَيْسَمِثْلَكُمْ وَ لَمْ يَقْوَ مَنْ قَوِىَ عَلَيْكُمْ لكِنَّكُمْ تِهْتُمْ مَتاهَ بَنى اسْرائيلَ وَ لَعَمْرى لَيُضَعَّفَنَّ لَكُمُ الْتيهُ مِنْ بَعْدى اضْعافًا بِما خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَراءَ ظُهُورِكُمْ[3]- اى مردم! اگر دريارى حق كوتاهى نمى كرديد و از بين بردن باطل سستى نداشتيد، ديگران كه مثل شما نيستند. بر شما طمع نمى كردند، و بر تسلط آنها افزوده نمى شد، ولى شما سرگردان شديد، مانند سرگردانى بنىاسرائيل. به جان خودم سوگند كه پس از من، اين سرگردانى شما چندين برابر خواهد شد، چرا كه حق را رها كرده ايد».
منبع:
امر به معروف و نهى از منكر در قرآن، ص 60 – 59.
پی نوشت ها:
[1] كافي، كلينى، محمد بن يعقوب، دارالكتب الإسلامية، تهران، 1407 ق، ج 5، ص 56.
[2] حماسه حسينى، مرتضى مطهرى، ج 2، ص 45.
[3] نهج البلاغه، شريف رضي، تحقیق صبحي صالح، هجرت، قم، 1414ق، ص 241.