عبادت و بندگی خداوند مهربان تنها به نماز و روزه و رکوع و سجود نیست عبادت و بندگى مصادیق فراوانی دارد که در قرآن و روایات معصومین علیهم السلام به آنها اشاره شده است. علاوه بر قرآن کریم در روايات برخی از کارها و امور از آنچنان اهمیت و جایگاهی برخوردارند که از آنها تعبیر به عبادت شده است، نمونه ‏هايى از آنها را در اينجا مى ‏آوريم:

1- تفکر در فرمان خدا

حضرت رضا علیه السلام می فرماید: «بندگى خدا به نماز و روزه بسيار نيست. بندگى به تفكر و انديشه در فرمان خدا است».[1]

2- دعا کردن

حماد بن عيسى گويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السلام كه مي فرمود: دعا كن و مگو كار از كار گذشته است زيرا دعا همان عبادت است و خداى عزوجل می فرمايد: «آنان كه از عبادت من تكبر ورزند زود است كه سرافكنده به دوزخ در آيند»[2] و نيز فرموده است: «مرا بخوانيد تا اجابت كنم».[3][4]

3- جهاد

امام صادق عليه السّلام فرمود: «بعد از واجبات، جهاد بهترين عبادت است».[5]

4- ياد على علیه السلام و سخن گفتن از او

پيغمبر صلی الله علیه و آله فرموده اند: «بهترين برادران من على است ... ياد على و سخن از او عبادت است».[6]

5- انتظار فرج

پيغمبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: «انتظار فرج عبادت است».[7]

6- اندوه به خاطر مصائب ائمه علیهم السلام

امام صادق علیه السلام فرمود: «نفس شخص اندوهگين به خاطر ستمى كه بر ما رفته به منزله تسبيح (سبحان اللَّه گفتن) است و اندوه او به خاطر ما عبادت است».[8]

7- طلب دانش

امير المؤمنين عليه السلام فرموده از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنيدم كه مى ‏فرمود: «آموزش دانش براى خدا حسنه ‏اى است و طلب آن عبادت است‏».[9]

8- نشستن در مسجد به انتظار نماز

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «نشستن در مسجد به انتظار نماز عبادت است تا حدثى از او سرزند عرض شد: اى رسول خدا حدث چيست؟ فرمود: غيبت كردن است».[10]

9- تماشاى كعبه

امام باقر علیه السلام به زرارة می فرماید: «اين را بدان كه تماشاى كعبه هم عبادت است‏».[11]

10- نگاه كردن به همه فرزندان پيغمبر صلی الله علیه و آله

امام رضا علیه السلام فرمود: نگاه كردن به فرزندان ما عبادت است. راوى گويد: عرض كردم: يا ابن رسول اللَّه، نگاه كردن به فرزندان شما، يا همه اولاد پيغمبر (ص)؟ حضرت فرمود: «نگاه كردن به همه فرزندان پيغمبر (ص) تا جايى كه از روش رسول اللَّه جدا نشده و خويشتن را به گناه آلوده نكرده ‏اند عبادت است».[12]

11- خواب روزه دار

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «روزه‏ دار حتی اگر در بستر خوابيده باشد در عبادت است البته تا زمانی که از مسلمانى غيبت نكرده است».[13]

12- سكوت

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: «سكوت عبادت است براى كسى كه خداوند را ياد كند».[14]

13- نگاه به قرآن

اسحاق بن عمار گويد: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم: قربانت گردم من قرآن را حفظ دارم آن را از حفظ بخوانم بهتر است يا از روى قرآن؟ فرمود: نگاه به قرآن كن و از روى آن بخوان كه بهتر است، آيا ندانسته ‏اى كه نگاه كردن به قرآن عبادت است؟».[15]

14- نگاه محبت ‏آميز فرزند به پدر و مادر

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرموده اند: «نگاه محبت‏ آميز فرزند به پدر و مادر، عبادت است».[16]

15- نگاه محبّت ‏آميز به برادر مؤمن

امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «نگاه مؤمن در روى برادر مؤمنش براى اظهار دوستى و محبّت او عبادت است».[17]

16- بوسیدن پدر و مادر

امير مؤمنان علیه السلام فرموده اند: «بوسيدن والدين عبادت است».[18]

17- نشستن نزد عالمان

رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرموده است: «پرهيزگاران و اهل تقوى بزرگان و آقا هستند. فقها و دانشمندان راهنماى كاروان بشرند و نشستن نزد آنان عبادت است».[19]

18- نگاه به عالِم و در خانه او

پيامبر صلی الله علیه و آله به على علیه السلام چنین فرمودند: «اى على! يك ساعت دانشمند كه در جاى خود بنشيند و در علم فكر كند بهتر از عبادت هفتاد ساله است و نگاه به صورت عالم عبادت مى ‏باشد، بلكه نگاه به در خانه عالم عبادت است».[20]

و امور دیگری همچون طلب روزی حلال، نگاه به امیرالمؤمنین علیه السلام، نشستن در مسجد کوفه، نگاه كردن به دريا و... که عبادت به شمار می آید و اهمیت و جایگاه رفیع آنها را می رساند که باید اهمیت آنها را دریافت و در بکار بستن آنها تمام سعی و تلاش خود را صرف نمود.

مهدی سید مرادی

پی نوشت ها:

[1] الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب‏، ‏دارالكتب الإسلامية، تهران‏، 1407 ق‏، ج ‏2، ص 55.

[2][3] مؤمن، 60

[4] الکافی، ج‏2 ، ص 467.

[5] مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، طبرسى، على بن حسن‏، المكتبة الحيدرية، نجف‏، 1385ق،‏ ص 154.

[6] الطرائف، ابن طاووس، على بن موسى، به ترجمه داود إلهامى، نويد اسلام‏، قم‏، 1374ش، ‏ص 200.

[7] كشف الغمة في معرفة الأئمة، على بن عيسى اربلى، بنى هاشمى، تبريز، 1381 ق، ج 2، ص 101.

[8] الأمالي، شیخ مفید، به تصحیح حسين استاد ولى و على اكبر غفارى، كنگره شيخ مفيد، قم‏، 1413ق‏، ص 338.

[9] عدة الداعي و نجاح الساعي، ابن فهد حلى، به تحقیق احمد موحدى قمى، دارالكتب الإسلامي‏، 1407ق، ص 72.

[10] الکافی، ج‏ 2، ص 357.

[11] همان، ج ‏4، ص 239.

[12] الأمالي، شیخ صدوق، كتابچى‏، تهران‏، 1376ش‏، ص 294.

[13] تحف العقول، ابن شعبه حرانى، جامعه مدرسين‏، قم‏، 1404ق، ص 47.

[14] بحار الأنوار، محمد باقر مجلسى، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403 ق‏، ج ‏68، ص 294.

[15] الكافي، ج ‏2، ص 613.

[16] تحف العقول، ص 46.

[17] همان، ص 282.

[18] مكارم الأخلاق، طبرسى، حسن بن فضل‏، الشريف الرضى‏، قم‏، 1370ش،‏ ص 220.

[19] الأمالي، طوسى، محمد بن حسن‏، دارالثقافة، قم‏، 1414ق‏، ص 225.

[20] عدة الداعي و نجاح الساعي، ص 75.