امام رضا (ع) و جلوگیری از تفسیرهای نادرست

امام رضا علیه السلام در فرصتهای مناسب، از تفسیرهای نادرست قرآن کریم جلوگیری کرده و معنای صحیح آیه را بیان می کردند.

امام رضا علیه السلام / مناظرات حضرت رضا علیه السلام / مقاله

امام هشتم علیه السلام در فرصتهای مناسب، از تفسیرهای نادرست قرآن کریم جلوگیری کرده و معنای صحیح آیه را بیان می کرد. در اینجا دو مورد را با هم می خوانیم:

1. امام رضا علیه السلام در یکی از جلسات علمی که در دربار مأمون تشکیل شده بود، حسن بن موسای وشاء از دانشمندان بغدادی که به نمایندگی از سوی علمای عراق در آن جلسه حضور یافته بود را مورد خطاب قرار داده و به او فرمود:

اهل عراق این آیه قرآن را چگونه قرائت می‌کنند؟! «إِنَّهُ لَیسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صالِحٍ»؛(1) «[ای نوح]! او از اهل تو نیست، او عمل غیر صالحی است».

او پاسخ داد: «یابن رسول الله! بعضی طبق معمول «إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صالِحٍ؛ او فرزند نا صالحی است.» قرائت می‌کنند، اما بعضی دیگر بر این باورند که خداوند هرگز پسر پیامبری را مشمول قهر و غضب خود قرار نمی دهد و آیه را «اِنَّهُ عَمَلُ غَیرِ صالِحٍ»؛ «او فرزند آدم بدی است؛ فرزند تو نیست.» قرائت می کنند و می گویند:

او در واقع از نسل نوح نبود. خداوند به او گفت:

ای نوح او از نسل تو نیست. اگر از نسل تو می‌بود من به خاطر تو او را نجات می دادم. امام علیه السلام فرمود:

ابداً اینطور نیست؛ او فرزند حقیقی نوح و از نسل نوح بود. چون بدکار شد و امر خدا را عصیان کرد، پیوند معنوی اش با نوح بریده شد و به نوح گفته شد: این فرزند تو ناصالح است، از این رو نمی تواند در ردیف صالحان قرار گیرد.(2)

2. امام هشتم علیه السلام گاهی با دانشمندان علم کلام و اهل حدیث و اندیشمندان اهل سنت به گفتگو می نشست و درباره آیات الهی و صفات ربوبی با آنان به جدال احسن و مناظره منطقی می پرداخت. گزارش یکی از این جلسات را با هم می خوانیم:

ابو قرّه محدث از صفوان بن یحیی یار دیرین امام هشتم علیه السلام درخواست کرد تا جلسه گفتگوئی را با امام رضا علیه السلام ترتیب دهد. ابو قرّه محدث در آن نشست بعد از طرح پرسش‌هائی در مورد احکام دین و حلال و حرام، سخن را به موضوع توحید کشاند و از صفات پروردگار سخن گفت؛ وی از امام رضا علیه السلام پرسید: به ما روایت کرده‌اند که خداوند هم سخن بودن خود را به حضرت موسی علیه السلام و دیدار خود را به حضرت محمد صلی الله علیه و آله عطا کرده است! آیا چنین است؟ امام فرمود:

ای ابو قرّه! به من بگو، این آیات را چه کسی بر جن و انس ابلاغ کرده است؟! «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ»؛ «دیده‌ها او را درک نمی‌کنند»، «وَ لا یحیطُونَ بِهِ عِلْماً»؛ «دانش مخلوقات به او احاطه نمی کند.» «لَیسَ کَمِثْلِهِ شَیء»؛ «چیزی مانند او نیست.» آیا به غیر از محمد صلی الله علیه و آله کسی دیگر این آیات را به ما رسانده است؟

ابو قرّه گفت:

درست است؛ این آیات را حضرت محمد صلی الله علیه و آله آورده است.

امام فرمود:

چگونه ممکن است فردی به سوی تمام مخلوق بیاید و به آنها اعلام کند که من از طرف خدا آمده‌ام و مردم را با فرمان خدا به سوی خدا بخواند و این آیات را بر آنان تلاوت کند، سپس همین مرد الهی برخلاف آیات وحیانی که از سوی خدا «آنها می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند ولی خدا جز این نمی خواهد که نور خود را کامل کند آورده است» بگوید:

من به چشم خود خدا را دیدم و به او احاطه علمی پیدا کردم و او به شکل انسان است!! آیا شما خجالت نمی کشید؟!

زندیق‌ها نتوانستند چنین نسبتی به پیامبر صلی الله علیه و آله بدهند که محمد صلی الله علیه و آله از جانب خدا چیزی آورد و سپس از راه دیگر، خلاف آن را گفت.

ابو قرّه در پاسخ گفت:

خداوند خودش می فرماید:

«وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری»؛(3)

«و بار دیگر در فرود آمدن او را مشاهده کرد».

امام علیه السلام در جواب فرمود:

در همین سوره آیه دیگری است و آنچه را که پیامبر صلی الله علیه و آله دیده توضیح می‌دهد. خداوند در آنجا می فرماید:

«ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی»؛(4)

«دل آنچه را دید دروغ نشمرد».

یعنی دل محمد صلی الله علیه و آله آنچه را که چشمش دید، دروغ ندانست. سپس در همین سوره، خداوند آنچه را که محمد صلی الله علیه و آله دیده است خبر می دهد و می فرماید:

«لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْری»

«پیامبر صلی الله علیه و آله از آیات و نشانه‌های بسیار بزرگ پروردگارش دید.» دیدن آیات خداوند غیر از دیدن خود اوست و باز هم خداوند می‌فرماید: «مردم احاطه علمی به خدا پیدا نمی‌کنند.» در صورتی که اگر دیدگان او را ببینند علمشان به دریافت و شناخت او احاطه پیدا کرده است.

ابو قره گفت:

پس روایات را تکذیب می‌فرمائید؟

حضرت رضا علیه السلام فرمود:

بلی! هرگاه روایات مخالف قرآن باشند، آنها را تکذیب می کنم و آنچه مسلمانان به آن اتفاق دارند این است که احاطه علمی به خدا نمی توان یافت. چشمها از ادراک او عاجزند و چیزی مانند او نیست.(5)

منبع: کتاب بازتاب انوار وحی در گفتار پیشوای هشتم، عبدالکریم پاک نیا، ص 11-10.

----

پی نوشت ها:

1. هود: 46.

2. بحارالانوار، ج 10، ص 65؛ داستان راستان، ج 2، ص 294.

3. النجم: 13.

4. همان: 11.

5. اصول کافی، کتاب التوحید، باب فی ابطال الرؤیة، حدیث 2.