روز عرفه در آینه روایات

خداوند هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان خود را از آتش جهنم آزاد نمی‌کند.

امام سجاد علیه السلام به سائلی که روز عرفه، از مردم درخواست مال می‌کرد، فرمود:

وَیْحَکَ أَ غَیْرَ اللهِ تَسْأَلُ فِی هَذَا الْیَوْمِ إِنَّهُ لَیُرْجَی لِمَا فِی بُطُونِ الْجِبالِ فِی هَذَا الْیَوْمِ أَنْ یَکُونَ سَعِیداً.(1)

وای بر تو! آیا در چنین روزی از غیر خدا طلب می‌کنی؟ حال آنکه امروز آنچنان رحمت حق، شامل و عام است که امید آن می‌رود آنچه در شکم کوه‌هاست، مشمول رحمت عامه حق گردد و خوش‌بخت و سعادتمند شوند.

در روایتی آمده که امام رضا علیه السلام در روز عرفه تمام اموال خود را بین فقرا تقسیم کرد. فضل بن‌سهل عرض کرد: «این‌کار موجب زیان است». فرمود: «نه، خیر است، موجب سود است. هرگز کاری که موجب اجر و پاداش شود، نباید زیان به حساب آورد».(2)

در مسجدالحرام مردی از امام صادق علیه السلام پرسید: «چه کسی گناهش از گناه همه بزرگ‌تر است؟» ایشان فرمود:

مَنْ یَقِفُ بِهَذَیْنِ المَوْقِفَیْنِ عَرَفَةَ وَ المُزْدَلِفَةِ وَ سَعَی بَیْنَ هَذَیْنِ الجَبَلَیْنِ ثُمَّ طَافَ بِهَذَا الْبَیْتِ وَ صَلَّی خَلْفَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ فِی نَفْسِهِ أَوْ ظَنَّ أَنَّ اللهَ لَمْ یَغْفِرْ لَهُ فَهُوَ مِنْ أَعْظَمِ النَّاسِ وِزْراً.(3)

هرکس که در این دو موقف عرفه و مشعر، وقوف کند و بین این دو کوه [صفا و مروه] سعی نماید و گرد این خانه [کعبه] طواف انجام دهد و نماز پشت مقام ابراهیم به‌جاآورد، در عین حال بعد از تمام این اعمال، پیش خود بگوید یا گمان کند که خدا او را نیامرزیده است، این آدم از همه کس، گناهش عظیم‌تر است [بدگمانی به خدا و ناامیدی از رحمت خدا، گناهی بسیار بزرگ و خطرناک است.]

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز فرمود: «ما مِنْ یَوْمٍ أَکْثرُ أَنْ یُعِتقَ اللهُ فیهِ عَبْداً مِنَ النّارِ مِنْ یَوْمِ عَرَفَةَ»(4)؛ «خداوند هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان خود را از آتش جهنم آزاد نمی‌کند.»

فضیلت روز عرفه به اندازه فضیلت شب قدر است. این روز را گرامی دار و لحظه هایش را غنیمت شمار که غروب آفتاب این روز، به زودی می‌رسد و چادرها برچیده می شوند و خاطره اش برای تو می‌ماند. زنهار که دست خالی برگردی و آنجا، بار گناه را زمین ننهاده و عرفانت را افزون نساخته باشی! حضرت آدم علیه السلام، به دستور فرشته الهی، در این سرزمین به ذکر و یاد خدا و توبه پرداخت.

در اهمیت روز عرفه، همین بس که امام صادق علیه السلام فرمود:

مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إلی قابِلٍ إلّا أنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ.(5)

اگر ماه مبارک رمضان بر کسی گذشت و او آمرزیده نشد، تا ماه رمضان آینده به آمرزش او امیدی نیست، مگر آنکه عرفه را [با شرایط آن] درک کند.

منظور از «حج اکبر» ، روز عرفه است. از ابن عباس، طاووس، مجاهد، عطاء، سعید بن مسیب، نقل شده که روز عرفه را روز حج اکبر می‌دانند.(6)

ابوالشیخ نیز از ابن عباس نقل می‌کند که گفته است:

همانا روز عرفه، روز حج اکبر است و این روز، روز مباهات است. روزی است که خداوند به اهل زمین در برابر ملائکه آسمان، فخر کرده و می‌فرماید: «ژولیده‌موی و گرد و خاک بر چهره نشسته، به سوی من آمده‌اند. به من ایمان آوردند، با آنکه مرا ندیده‌اند. به عزت خودم سوگند آنها را می‌بخشم».(7)

درباره اهمیت عرفات همین بس که در روایتی آمده است: «الحج عرفه»(8)؛ «حج، عرفه است». البته این بدان معنا نیست که دیگر اعمال حج، کم اهمیت‌اند، بلکه این روایت، حاجیان را به مهم‌ترین رکن حج -که عرفه است - هدایت می‌کند و شاید دلیل شدت این اهمیت، همان نقشی باشد که عرفات در آمرزش گناهان دارد که انسان‌های گنه‌کار وارد آنجا شده، بخشوده شده و خارج می‌شوند.

در برخی روایات فریقین، از روزه گرفتن در روز عرفه نهی شده است که شاید علت این نهی، شور و نشاط داشتن هنگام دعا و نیایش است؛ زیرا انسان روزه‌دار، در آن سرزمین و به ویژه در آن هوای گرم، به آسانی نشاط نیایش نمی‌یابد. بنابر روایتی که مجلسی در بحارالانوار نقل می‌کند، روزه گرفتن در روز عرفه، برای کسی که در دعا خواندن ضعف پیدا نکند، مستحب است و این خود مؤید آن است که کراهت روزه بدان جهت است که انسان‌ها برای دعا خواندن، حال و نشاط داشته باشند.(9)

دعا و تضرع به درگاه خدا و طلب حوایج دنیا و آخرت، از مهم‌ترین اعمال این روز است؛ تا آنجا که فرموده‌اند: «روزه‌داری این روز با تمام فضیلت و اجر عظیمی که دارد، کفاره نود سال است».(10)

امیرمؤمنان علی علیه السلام، فرمود: مَن صامَ یَومَ عَرَفَةَ مُحْتَسِباً فَکأنَّما صامَ الدَّهرَ.(11)

کسی که روز عرفه روزه بگیرد، مانند آن است که تمام روزگار روزه گرفته است.

ولی اگر موجب ضعف و سستی دعا شود، محکوم به کراهت است.(12)

امام صادق علیه السلام فرمود:

هنگامی که روز عرفه به پایان انجامید و شب فرا رسید، فرشتگان به دوش انسان زده و می‌گویند: «ای زائر خانۀ خدا! گذشته‌های تو بخشیده شد، مواظب باش که در آینده، چگونه‌ای؟»(13)

منبع: کتاب عرفه و عرفات، سیدعباس اسلامی‌کاشانی، ص 15-25.

---

پی نوشت ها:

1. الوافی، فیض کاشانی، ج ٢، ص ۴٢. مرحوم فیض در بیان این حدیث می‌گوید: «سعادت، هر چیزی مناسب حال خودش است. بنابراین شاید مراد از سعادت، آنچه در شکم کوه‌هاست، این باشد که از کوه، نباتی بروید و بعد از تحوّلات پی‌درپی به صورت نطفه‌ای درآید و از آن، انسان سعیدی متکون گردد».

2. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج ١٢، ص ٩٠.

3. وافی، ج ٢، ص ۴٢؛ آداب الحرمین، ص٢۶٨.

4. السنن الکبری، احمد بن حسینی بیهقی، ج ۵، ص ١٩٢.

5. کافی، ج ۴، ص ۶۶.

6. تفسیر قرطبی، محمد بن احمد انصاری قرطبی، ج ٨، ص ۶٩.

7. درالمنثور، جلال الدین سیوطی، ج ٣، ص ٢١٣.

8. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین نوری، ج ١٠، ص ٣۴.

9. بحارالانوار، ج ٩۴، صص ١٢٣ و ١٢۴.

10. همان.

11. کتاب الصیام شهر رمضان المبارک، ج ١، ص ۵٩۴.

12. همان.

13. وافی، فیض کاشانی، ج ٢، ص ۴۵.