زیارت ؛ تجدید عهد با امام علیه السلام

هر امامی به گردن دوستداران و پیروانش حقی دارد و ادای آن حق، همان زیارت است.

زیارت در مکتب تشیّع در متن زندگی است و نه در حاشیه. این نکته بسیار مهمی است که ما با زیارت برخورد حاشیه‌ای نداشته باشیم و این گونه نباشد که اگر امکان بود به زیارت برویم و اگر امکانش فراهم نشد، آن را رها کنیم.

تجلی تجدید عهد با امام

در باب اهمیت زیارت عبارتی از امام رضا علیه السلام نقل شده است که: ایشان از زیارت به عنوان یک «تجدید عهد و پیمان با امامان» ذکر می‌کنند و می‌فرمایند که: هر امامی به گردن دوستداران و پیروانش حقی دارد و ادای آن حق، همان زیارت است.

«إِنَّ لِکُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِی أَعْنَاقِ شِیعَتِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِیَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِی زِیَارَتِهِمْ تَصْدِیقاً بِمَا رَغِبُوا فِیهِ کَانُوا شُفَعَاءَهُ یَوْمَ الْقِیَامَة»(1)

هر امامی در گردن دوستان و شیعیانش عهدی دارد و وفا کامل به عهد و نیکو اداء کردنش به این است که اولیاء و دوستان قبور آن‌ها را زیارت کنند چه آنکه هر کس ایشان را از روی رغبت و میل زیارت کند در روز قیامت ایشان شفعاء او خواهند بود.

از این جمله استفاده می‌شود که زیارت در متن است و در حاشیه نیست و زیارت یک تجدید عهد است.

زیارت با معرفت و خالصانه

اولین مطلبی که در محتوای زیارت اهمیت دارد، محتوا و معارف دینی است که محور مشترک آن، خداشناسی است. دید ما نسبت به ادعیه نباید فقط بر محور کسب ثواب باشد، بلکه این ادعیه و زیارات فقط برای کسب ثواب صادر نشده است.

اگر این ادعیه نبودند ما نمی‌توانستیم خدا را آن گونه که باید بشناسیم و با معبود راز و نیاز کنیم به همین منوال نقطه مشترک در همه زیارات هم بحث امام شناسی است و از زیارت جامعه کبیره به عنوان مرجع امام شناسی نیز تعبیر می‌شود.

اجمال شناخت خدا به ترتیب از شناخت خداوند، پیامبر و امام صورت می‌گیرد. اما در مقام تفصیل، امام شناسی مقدم است زیرا همان طور که در ادعیه آمده است، کسی که امام خود را نشناسد از دین خدا گمراه می‌شود.

«اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ رَسُولَکَ، اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ، فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ، لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلِلْتُ عَنْ دِینِی».(2)

یعنی پروردگارا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی نمی‌توانم پیغمبرت را بشناسم، پروردگارا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی نمی‌توانم حجت تو را بشناسم. پروردگارا! حجت خود را به من بشناسان، که اگر حجت خود را به من نشناسانی دین خود را از دست می‌دهم!

آن خدا و پیامبری که حجت خدا معرفی می‌کند اصل است و گرنه وهابیت، مسیحیت و فرقه‌های ضاله هم ادعای معرفی خدا را دارند ولی توحید ناب فقط در محضر امیرالمؤمنین علیه السلام حاصل می‌شود.

از فواید دیگر زیارات، بیان فضائل و ارزشهاست.

بزرگان توصیه می‌کنند قبل از زیارت، یک بار متن زیارت جامعه کبیره را بخوانند تا با مضامین آن آشنا شوید. در واقع زیارت، بیان ارزش‌ها و فضائل اخلاقی است. در زیارت جامعه کبیره یک سفارش و توصیه بیشتر نیست و آن هم سفارش به تقوا است«و وصیتکم التقوا.»

همچنین فضائل دیگر مانند دعوت به سوی خدا و دین حق و... در این زیارت موج می‌زند. یکی از اسباب تزکیه نفس همین زیارت است که ارزش‌ها و فضائل را بیان می‌کند.

در زیارات علاوه بر بیان ارزش، فضائل هم به خود زائر تلقین می‌شود همان‌طور که در متن زیارات آمده است که زیارت برای پاکی‌نفس، پوشش گناهان، ارزش پیدا کردن و کرامت نفس و... است و این نکته به زائر یادآوری می‌شود که امامان به احوال زائر آگاه هستند و صدای او را می‌شنوند و جواب سلام او را می‌دهند. همان‌طور که در زیارت امام رضا علیه السلام و سایر معصومین علیهم السلام چنین آمده که می‌فرمایند:

«وَ یَسْمَعُونَ کَلَامِی، وَ یَرُدُّونَ عَلَیَّ سَلَامِی، وَ أَنَّکَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِی کَلَامَهُمْ»(3)

زیارتی ارزشمند است که در آن سه چیز رعایت شده باشد که؛ اولین آن‌ها «معرفت» است. به گونه‌ای که زائر بداند چه کسی را زیارت می‌کند و چه مطالبی را بر زبان جاری می‌کند.

در نوع روایاتی که برای زیارات فضیلت نقل می‌کنند این عبارت آمده است که : «عارفاً بحقک». در عوام هم این عبارت استعمال دارد که می‌گویند : «خدا زیارت با معرفت روزیت کند!»

و این نشانگر این است که ارزش زیارت به میزان معرفت زائر به امام علیه السلام است.

از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است که حضرت فرمودند : «کسی که خدا بر او منت بگذارد و اهل بیت من ولایت آن‌ها را بشناسد، همه خیرات را نصیب او کرده است».(4)

در روایات بسیار اشاره شده است که اگر کسی امام را نشناسد، خدا را نشناخته است.

قید دوم : «اخلاص در زیارت» است. یعنی زیارت در متن باشد نه فرع.

اگر در زیارت اخلاص وجود نداشته باشد، حجابی ایجاد می‌شود که باعث می‌شود فیض الهی از جریان وجود امام به فرد زائر نرسد. متأسفانه در بین برخی زائران دیده می‌شود که خرید سوغاتی باعث غفلت از امر مهم زیارت امام معصوم علیه السلام می‌شود. خرید سوغات امری خوب و مستحب است ولی انسان نباید هدف سفر و زیارت را سوغاتی بداند.

قید سوم : اینکه در بهره گیری زائر از زیارت «محبت» است. کسی که به زیارت امامی می‌آید باید شاکر خداوند باشد، زیرا توفیق زیارت ظهور و تجلّی مودّت است.

بنابراین اگر معرفت، اخلاص و محبت در زیارت وجود داشته باشد، زیارت معنا پیدا می‌کند و آثار و برکات زیادی را در تعالی روح فرد ایجاد می‌کند.

منبع: کتاب خورشید مهربانی، مهدی آقابابایی.

----

پی نوشت ها:

1. من لا یحضره الفقیه، ج‌2، ص 577؛ الکافی، ج‌4، ص 567.

2. إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 432.

3. المزار الکبیر (للمشهدی)؛ ص 55؛ بلدالامین، ص 276؛ مصباح کفعمی، ص 473.

4. امالی، شیخ صدوق قدس سره ، ص 383 ، حدیث نهم.