علمای نهضت گوهرشاد

نوشتاری از:صدرالدین نجفی

نوشتاری از:صدرالدین نجفی
#قیام_گوهرشاد مشهد را می توان نخستین حرکت هماهنگ علمای ایران در سده اخیر برعلیه ظلم وجور لقب داد. علمایی که هر کدام زاده منطقه‌ای از ایران اسلامی بودند اما وجود مضجع شریف ثامن الحجج(ع) در مشهد ایشان را به این دیار جذب کرده بود و اقدامات ضد دین و مذهب پهلوی اول عامل وحدت ایشان بر علیه ظلم در عین تفاوت در مشرب فقهی بود. آیت الله حاج سیدیونس اردبیلی یکی از این علمای کمتر شناخته شده اما به شدت فعال در قیام گوهرشاد است. در ذیل با وی بیشتر آشنا می‌شویم:

از تولد تا مشهد
آیت الله حاج سیدیونس اردبیلی فرزند سید محمدتقی، سال ۱۲۹۳ قمری برابر با سال ۱۲۵۵ شمسی، در حالی در خاندانی روحانی از اهالی اردبیل دیده به جهان گشود که اجداد وی همگی از روحانیون سرشناس منطقه بودند.او پس از گذران دوران کودکی، قرائت قرآن و دروس مکتب خانه و مقدمات علوم حوزوی را تحت نظر پدر، فرا گرفت. سپس وارد حلقه درس علماء وقت حوزه علمیه اردبیل، از جمله آیت الله سید مرتضی خلخالی شد. سیدیونس سال۱۳۱۰ قمری برابر با سال ۱۲۷۱ شمسی برای کسب علم بیشتر ، عازم حوزه علمیه زنجان شد و به مدت دو سال از دروس معقول و منقول فقیه زاهد آیات آخوند ملا قربانعلی زنجانی،آخوند ملا سبزعلی زنجانی و مجید حکمی بهره گرفت.سپس در سال ۱۳۱۳ قمری راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد و از محضر آیات عظام فاضل شربیانی، شریعت اصفهانی، سید محمد کاظم طباطبائی یزدی و آخوند خراسانی بهره گرفت و در همین شهر به درجه اجتهاد نائل آمد. حاج سیدیونس اردبیلی پس از رحلت استاد خود مرحوم آخوندخراسانی در سال ۱۳۲۹ قمری بر کرسی تدریس حوزه علمیه نجف نشست و جویندگان علم و فضیلت را از گنجینه دانش خود بهره مند ساخت.وی سال ۱۳۴۶ قمری در حالی که از علما و فقهای برجسته نجف اشرف محسوب می‌شد به ه زادگاه خود دارالارشاد اردبیل مراجعت کرد و با توجه به در گذشت علمای بزرگ این شهر چون حضرات آیات میرزا یوسف مجتهد اردبیلی، میرزا علی اکبر آقا مجتهد و میرزا عبدالله اردبیلی به‌عنوان یکی از علماء اعلام در مسند افتاء و مرجعیت نشست و به رتق و فتق امور دینی منطقه همت گمارد.

در مشهد
آیت الله حاج سیدیونس اردبیلی در پانزدهم ربیع الاول سال ۱۳۵۴ قمری مصادف با ۲۵ خرداد سال ۱۳۱۴ شمسی به‌قصد اقامت و مجاورت حضرت امام رضا (ع)، عازم مشهد مقدس گردید و مورد استقبال علماء و عموم طبقات آن سامان واقع شد. بلافاصله پس از ورود آیت الله حاج سید یونس اردبیلی، موج واقعه ننگین تغییر لباس رضاخانی به مشهد مقدس فرا رسید و ایشان در کنار آیت الله حاج آقا حسین قمی و آیت الله میرزا محمد آقازاده و دیگر علماء حوزه علمیه مشهد مقدس، رهبری نهضت مقاومت در برابر اقدامات ضد دینی رضاخان را عهده‌دار گردید.اقدامات اولیه علمای طراز اول حوزه علمیه مشهد و در راس آنان آیات حاج آقا حسین قمی،سیدمحمد آقازاده،شیخ هاشم قزوینی، سیدعبدالله شیرازی، سیدعلی اکبر خویی، سیدزین العابدین سیستانی، سید هاشم نجف آبادی در منزل آیت الله سید یونس اردبیلی و تماس برخی آنان با مقامات بلندپایه دولتی در تهران برای توقف این قانون راه به جایی نبرد زیرا به دنبال استعلام رضاشاه از مسئولان خراسان برای زمان شروع استفاده از کلاه شاپو و تغییر لباس مردان و زنان در ادارات خراسان، پاکروان،استاندار وقت وضعیت عمومی خراسان و مشهد را برای انجام این قبیل اقدامات مناسب اعلام کرده بود. اعلام نظری که بیش از هر چیز ناشی از اختلاف داخلی پاکروان با اسدی نایب التولیه وقت آستان قدس بود. پس از قطعی شدن تلاش دولت برای انجام برنامه‌های ضد دینی خود علما در یک تصمیم هماهنگ،آیت الله العظمی قمی را برای دیدار با شاه و بیان نقطه نظرات خود راهی تهران کردند و بدین گونه سرپرستی علمای مبارز با توجه به جایگاه دینی آیت الله سید یونس اردبیلی بر عهده ایشان قرار گرفت. بدین گونه منزل ایشان به پایگاه اصلی تجمع و تحصن مردم مشهد و تنظیم نامه‌ها و اعلامیه‌های علما در اعتراض به بازداشت آیت الله قمی و مسائل پس از آن تبدیل شد. این وضعیت تا سرکوب کامل قیام ادامه داشت.

پس از سرکوب
پس از فاجعه کشتار مردم بپاخاسته در #مسجد_گوهرشاد یعنی در ست در اواسط ربیع الثانی سال ۱۳۵۴ قمری و اواخر تیر سال ۱۳۱۴ شمسی و در جریان بازداشت گسترده علمای مبارز مشهد توسط عمال رژیم، آیت‌الله اردبیلی نیز دستگیر و به تهران منتقل شد و پس از محاکمه‌ای فرمایشی، به زادگاه خود یعنی اردبیل تبعید گردید.این وضعیت تا سقوط رضاخان در سال ۱۳۲۰ شمسی ادامه داشت و پس از آن، ایشان بار دیگر به مشهد مقدس بازگشت و ضمن تدریس در حوزه علمیه مشهد، به عنوان یکی از مراجع تقلید جهان تشیع به ارشاد وهدایت مردم پرداخت.

یادگارها
آیت الله حاج سیدیونس اردبیلی در میان علماء و بزرگان هم‌عصر خویش علاوه بر اشتهار به بالابودن توان علمی و فقهی در حد مرجعیت، به ویژگی‌هایی چون تقدس،تقوی، زهد، بی‌اعتنائی به دنیا، شجاعت، صراحت لهجه و اهتمام به نهی از منکر و امر به معروف، شناخته می‌شد و مورد تکریم و تعظیم فوق‌العاده بزرگانی چون آیات عظام حاج آقا حسین بروجردی،حاج آقا حسین طباطبائی قمی و سید محمدهادی میلانی بود.همچنین امام خمینی (ره) به‌رغم اینکه از تعداد معدودی از علماء و مراجع نام برده و تجلیل کرده‌اند، بارها و در موارد متعدد از ایشان یاد کرده و آن بزرگوار را مایه افتخار دانسته و از مبارزات سیاسی و روحیه ستم‌ستیزی ایشان تمجید کرده‌اند.
آیت الله حاج سید یونس اردبیلی در طول حیات بابرکت خود، علاوه بر تربیت شاگردانی چون آیات عظام و حجج الاسلام سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای،شیخ محمد علمی اردبیلی، شیخ محمد واعظ‌زاده خراسانی،حاج آقا مروج و شیخ کاظم مدیر شانه‎چی، شیخ عبدالرحیم جعفری، شیخ یوسف صاحب الزمانی و دکتر سید جواد مصطفوی، تالیفاتی همچون صلوه المسافر، قاعده لاضرر، فروعات علم اجمالی و حاشیه بر کتاب عروه الوثقی را در فقه و اصول از خود به یادگار گذاشته است. این مرجع عالیقدر، سرانجام در ۲۱ ذیقعده سال ۱۳۷۷ قمری برابر با ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۷ شمسی به دیار باقی شتافت و در رواق دارالسعاده به خاک سپرده شد.

منابع:
1_زندگینامه آیت الله حاج سید یونس اردبیلی، پایگاه فرهنگی مذهبی شیعه ها، مرتضی نورزوی
2_مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ج 1 .
3_گنجینه دانشمندان، ج ۳ .
4_مبارزات آیت الله سید یونس اردبیلی به روایت اسناد و خاطرات- مرکز اسناد انقلاب اسلامی-1385-چاپ اول.
5_زندگینامه سیاسی، اجتماعی حضرت آیت الله سید یونس اردبیلی و دستاوردهای نضهت گوهرشاد، مجله اندیشه، سال اول، شماره1، تابستان1370
6_تاریخ معاصر مشهد، جلد اول-از انقلاب مشروطیت تا شهریور 1320- یوسف متولی حقیقی، مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد-چاپ اول 1392
*پژوهشگر تاریخ