قناعت و ساده زیستی در نگاه امام رضا علیه السلام

قناعت و ساده زيستي نفس انسان را از خوار شدن حفظ مي‌كند و عزت و توانمندي به همراه دارد.

احمد بن ابي شعبه روزي با رفيق خود حسين نوفلي - كه هر دو از شيفتگان اهل بيت علیهم السلام و امام هشتم بودند - به حضور امام رضا علیه السلام شرفياب شده و در مورد فشارهاي سخت زندگي و ناسازگاري روزگار لب به شكوه و گلايه گشودند. آنان به امام گفتند: آقا جان! ما زندگي راحت و خاطري آسوده داشتيم. اما وضع اقتصادي مان دگرگون شده و در تنگناي سخت معيشتي قرار گرفته‌ايم. از شما استدعا داريم كه از خداوند متعال بخواهيد رفاه و ثروت قلبي را به ما برگرداند. حضرت رضا علیه السلام فرمود:

چه مي‌خواهيد؟ آيا مي‌خواهيد زندگي شاهانه داشته باشيد؟ آيا دوست داريد مانند طاهر و هرثمه (هر دو از سران حكومت مامون و از نظر مالي و تشريفات دنيوي در اوج بودند) باشيد اما اعتقاد به آيين حق و عشق به اهل بيت علیهم السلام و دوستي ما را نداشته باشيد؟ احمد با شنيدن سخن يكه‌اي خورده و مانند كسي كه سرمايه بزرگي را مي‌خواهد با چيز اندكي معاوضه كند ملتمسانه گفت: نه به خدا! من دوست ندارم كه دنيا و تمام زر و زيور و طلا و نقره‌اش مال من باشد اما اعتقادات و باورهاي حق و عشق به اهل بيت علیهم السلام از من گرفته شود. امام رضا علیه السلام فرمود:

پس هر چقدر مي‌توانيد شكر و سپاس خدا را گوييد، كه خداوند مي‌فرمايد: اي فرزندان داوود كه خدا را شكر كنيد كه اندكي از بندگانم سپاسگزار است. و اعتقادات خود را به خدا نيكو گردانيد.

سپس امام هشتم علیه السلام گفتار امام صادق علیه السلام را نقل كرد كه مي‌فرمايد: هر كس به خدا حسن ظن داشته باشد خداوند متعال با او همچنان رفتار خواهد كرد و هر كس به روزي اندك راضي باشد خداوند متعال اعمال اندك، ناقابل و كوچك را از او خواهد پذيرفت. هر كس به مقدار كمي از حلال راضي باشد مؤونه اش سبك خواهد بود (و حساب و كتابش در روز قيامت راحت و آسان مي‌شود) و خانواده‌ي او داراي نعمت بوده و خداوند او را به دردها و دواهاي دنيا آشنا خواهد كرد و بالاخره انسان ساده زيست از دنيا با سلامتي رها شده و به سوي بهشت و خانه‌ي سلامتي كوچ خواهد كرد.(1)

امام هشتم علیه السلام در مورد آثار و بركات ساده زيستي مي‌فرمود:

قناعت و ساده زيستي نفس انسان را از خوار شدن حفظ مي‌كند و عزت و توانمندي به همراه دارد، روحيه‌ي زياده‌خواهي و افزون طلبي بي‌پايان (كه دنيا پرستان را اسير و ناتوان ساخته) را از وجود آدمي دور مي‌كند و از همه مهمتر از قيد بندگي و چشم به راه اهل دنيا بودن انسان را آزاد مي‌سازد.(2)

امام رضا علیه السلام ساده زيستي را بر دو گروه سهل و آسان مي‌داند و مي‌فرمايد: هنر ساده زيستي كار كسي است كه يا با ايمان و متعبد است و چشم به پاداش‌هاي خداوند متعال در جهان آخرت دارد و متاع اندك دنيا را در مقابل نعمتهاي اخروي چيزي نمي‌انگارد و يا اينكه شخص بزرگواري است و مقام و منزلت والاي انساني را از آلوده شدن به متاع قليل دنيا و تواضع به دنيا داران پست و لئيم و طمع كار، مبرا و منزه مي‌داند..(3)

امام رضا علیه السلام آن چنان زندگي خود را ساده و بي پيرايه انتخاب كرده بود كه در اوج عزت و توانمندي با ضعيف‌ترين قشر جامعه حشر و نشر داشت با فقرا مي‌نشست و با آنان غذا مي‌خورد و هيچگونه فرقي بين خود و اقشار كم درآمد و بيچاره جامعه قائل نبود. آن رهبر فرزانه در عين حالي كه با عاليترين مقامات كشوري و لشگري و بالاترين دانشمندان اديان و نامدارترين علماي عصر همنشين مي‌شد همچنان با سادگي و بدون تشريفات با محرومين و مستضعفين و رده‌هاي پائين جامعه با مهرباني و دلسوزي رفتار مي‌كرد.

يكي از همسفران امام رضا علیه السلام گويد:

در سفري كه علي بن موسي الرضا علیه السلام به خراسان مي‌رفت من با آن حضرت بودم. روزي در كنار سفره‌ي خود تمام نوكرها و غلامان سياه و سفيد را بر صرف غذا جمع كرد، عرض كردم: فدايت شوم، بهتر بود براي غلامان و نوكرها سفره‌ي جداگانه‌اي مي‌گسترديد. فرمود:

مَه! إنَّ الرَّبَّ تَبارَكَ وتَعالى واحِدٌ وَالاُمَّ واحِدَةٌ والأَبَ واحِدٌ وَالجَزاءَ بأعمال؛(4)

آرام باش! خداي همه يكي است، مادر و پدر همه يكي است، پاداش و كيفر هر كس به چگونگي رفتار و عمل او بستگي دارد.

آن حضرت دوست نداشت غلامانش وقتي بر سر سفره نشسته‌اند به احترام او برخيزند و مي‌فرمود: اگر در حالي كه غذا مي‌خوريد بر بالاي سر شما آمدم بر نخيزيد تا وقتي كه از خوردن فارغ شويد.(5)

منبع: کتاب ويژگي هاي امام رضا علیه السلام: خصائص‌الرضويه، عبدالكريم پاك نيا، ص 36-39.

---

پی نوشت ها:

1. روضة الكافي، ص 346.

2. بحار الانوار، ج 75، ص 354.

3. العدد القويه، ص 297 و مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 1، ص 272.

4. بحار الانوار، ج 49، ص 99.

5. همان، ص 102.