ملاک امام خمینی در انتخاب کارگزاران

بنیان گذار حکومت اسلامی، بر اهمیت تخصص و آسیبهای غفلت از آن تأکید کرده است.

یکی از شؤون کرامت انسانی، اهمیت دادن به دانش افراد متخصص و باتجربه است، یا از طریق مشورت گرفتن از آنان و یا با گماردن ایشان در کارها و مناصب مناسب با تخصص شان. خود را از مشورتِ دانایان و بهره گیری از دانش متخصصان، بی نیاز پنداشتن، نشانه دیگری از خودپسندی، و بی اعتنایی به کرامت انسانها در اداره امور خودشان است. امام علی علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر خودمحوری و انانیت (أَثَرَة) را نوعی ستم و خیانت دانسته است. کارگزاران حکومت نیز بعد از احراز صلاحیت و شایستگی در انجام مسؤولیت، به کار گمارده می شوند (اِخْتِبَاراً) و نه به جهت تمایل شخصی و دوستی با حاکم (مُحَابَاةً و به اصطلاح پارتی بازی) و بدون مشورت (أَثَرَة). به علاوه، خیرخواهی و امانتداری یک مسؤول را نمی توان از ظاهر نیکوی او و یا از خوش خدمتی اش برای حاکم فهمید، بلکه امیرالمؤمنین علیه السلام ملاک گزینش کارگزار و مقامِ حکومتی را دو چیز بیان می فرماید: اول تجربه و تخصّص، و دوم حیاء. درست است که حضرت در میان عبارتهایی که برای بیان ملاک گزینش فرمود، در یک عبارت، به داشتن سابقه در اسلام اشاره دارد، ولی بلافاصله برای داشتن تقدّم در اسلام، علتهایی اخلاقی یادآور شده که از اسلام و مسلمانی عام تر است. بنابراین، به مقتضای قاعده لفظی ظهورِ علت در تعمیم یا تخصیص، ظاهراً ملاک گزینش، داشتنِ شرافت اخلاقی و آبروی اجتماعی، دوری از طمع ورزی، و برخورداری از مآل اندیشی است که همه را می توان در همان واژه حیاء خلاصه نمود، و تفسیرِ جامعه شناختی مفهوم حیاء که برخی آن را «خودداری از چیزی و ترک کاری به جهت ترس از سرزنش»(1) معنی کرده اند به نظر نگارنده، چیزی جز رعایت کامل هنجارهای عمومی جامعه نیست.(2)

بنیان گذار حکومت اسلامی، بر اهمیت تخصص و آسیبهای غفلت از آن تأکید کرده، آن را در وهله اول، به شرط داشتن تعهد، و در صورت نبود تعهد، به شرط عدم مخالفت با حکومت مقید می کند، و در هر صورت، از متخصص منحرف پرهیز می دهد:

«خود نیز توجه دارند که در مسائل بسیار مشکل یک دولت... که محتاج به کارشناسان متخصص در رشته های مختلف است، نمی توان به طور سطحی نظر داد و بدون توجه به تمام مسائل سیاسی و اجتماعی و انعکاسات داخلی و خارجی آن، با سلیقه شخصی اظهار نظر کرد و چه بسا چنین نظرهایی و لو از چند نفر معدود، در سرنوشت امت تأثیر منفی گذارد.(3)

«امیدوارم دانشگاهی داشته باشیم که به درد ملت بخورد. برای تحقق این امر، لازم است از افراد متخصص متعهد و در صورت کمبود از متخصصین غیر مخالف با جمهوری اسلامی استفاده نمایید.»(4)

«شما سعی کنید از متخصصین متدین و متعهد استفاده کنید. ما بارها گفته ایم که ما متخصص می خواهیم، ولی متخصص متعهد. ولی دشمنان فریاد زدند که اینها با تخصص مخالف اند. البته که متخصص منحرف از هر کس خطرناک تر است.»(5)

منبع: مجله حوزه، فروردین ماه سال 1393، شماره 171، امام خمینی و اهمیت کرامت انسانی.

-----

پی نوشت ها:

1. اِنْقِباضُ النَفْسِ مِنَ الشَّی ء و تَرکهُ خَوْفاً مِنَ اللَوْم«. المنجد فی اللغة، لویس معلوف، 165.

2. وَ أَکثِرْ مُدَارَسَةَ الَعُلَمَاء، وَ مُنَاقَشَةَ الْحُکمَاء، فِی تَثْبِیتِ مَا صَلَحَ عَلَیهِ أَمْرُ بِلاَدِک، وَ إِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَک. نهج البلاغه، صبحی الصالح، دارالاسوة للطباعة و النشر، تهران، 1415ق، 596.

ثُمَّ انْظُرْ فِی أُمُورِ عُمَّالِک، فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبَاراً وَ لاَ تُوَلِّهِمْ مُحَابَاةً و أَثَرَةًً، فَإِنَّهُمَا جِمَاعُ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَ الْخِیانَةِ، وَ تَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَ الْحَیاء، مِنْ أَهْلِ الْبُیوتَاتِ الصَّالِحَةِ، و الْقَدَم فِی الاِِْسْلاَمِ الْمُتَقَدِّمَةِ، فَإِنَّهُمْ أَکرَمُ أَخْلاَقاً، وَ أَصَحّ أَعْرَاضا، وَ أَقَلّ فِی الْمَطَامِعِ إِشْرَاقاً، وَ أَبْلَغُ فِی عَوَاقِبِ الاَُْمُورِ نَظَراً. همان ، ص 602 – 601.

ثُمَّ لاَ یکنِ اخْتِیارُک إِیاهُمْ عَلَی فِرَاسَتِک وَ اسْتِنَامَتِک وَ حُسْنِ الظَّنِّ مِنْک، فَإِنَّ الرِّجَالَ یتَعَرَّضُونَ لِفِرَاسَاتِ الْوُلاَةِ بِتَصَنُعِهِمْ وَ حُسْنِ خِدْمَتِهِم، لَیسَ وَرَأَ ذلِک مِنَ النَّصِیحَةِ وَ الاََْمَانَةِ شَی ء، وَ لکنِ اخْتَبِرْهُمْ بِمَا وُلّوا لِلصَّالِحِینَ قَبْلَک. همان، ص 605 – 604.

3. صحیفه امام، ج 153، ص 19.

4. همان، ج 166، ص 18.

5. همان، ج 310، ص 15.