از دیر باز انسانها ارتباط با یکدیگر را از طریق گفت و گو سامان داده اند و بدین گونه عقاید خود را با هم در میان نهاده اند. این خصیصه عمومی و فطری در ادیان توحیدی، مورد توجه قرار گرفته است و پیامبران بزرگ الهی، چه در مقام تبلیغ و چه در موقعیت های متعدد علمی، آن را پاس داشته و حرمت گذارده اند ...
مناظرات پیامبران و امامان علیهم السلام با دشمنان
از دیر باز انسانها ارتباط با یکدیگر را از طریق گفت و گو سامان داده اند و بدین گونه عقاید خود را با هم در میان نهاده اند. این خصیصه عمومی و فطری در ادیان توحیدی، مورد توجه قرار گرفته است و پیامبران بزرگ الهی، چه در مقام تبلیغ و چه در موقعیت های متعدد علمی، آن را پاس داشته و حرمت گذارده اند.
نوح با کافران قوم خویش احتجاج می کند و به آنان اجازه سخن گفتن می دهد و سپس دلیل های خود را ارائه می دهد تا آنجا که مخالفانش، آن را بیش از حد نیاز می خوانند[1]و پیشنهاد قطع گفت و گو را می دهند.
هود و صالح نیز با قوم خویش به گفت وگو می نشینند و استدلال های روشن خود را بیان می کنند[2] و ابراهیم خلیل با خویشان[3] و نیز گمراهان طبیعت پرست[4] و حتی سرکرده نمرودیان بت پرست به بحث می نشیند و با استدلال، مبهوتشان می کند.[5]
مناظره های لوط و شعیب با اقوام خود[6] و موسی با فرعون[7] و عیسی با متعصبان یهود نیز از نمونه های بارز گفتگوی دینی است؛ احتجاجات پیامبر بزرگ اسلام نیز با مشرکان عربستان و مسیحیان نجران و یهودیان و مادّه پرستان و منکران معاد، در بسیاری از کتاب های حدیث، انعکاس یافته است[8] و به تعبیر امام هادی (علیه السلام) بارها و بارها صورت گرفته است.[9]
پس از پیامبر، اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) نیز این سیره را تداوم بخشیدند و با اقتدا به سنّت نیکوی پیامبران، گام در جای پای آنان نهادند. امام علی (علیه السلام) با دانشمندان یهود درباره خدا و صفات او به مناظره پرداخت[10] و امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) بارها در مجلس معاویه با او و دیگر شامیان به مناظره پرداختند و امام باقر (علیه السلام) با خوارج، دشمن ترین دشمنان جدّش، امام علی (علیه السلام)، به گفتگو نشست.[11]
احتجاج ها و مناظره های امام صادق (علیه السلام) با زندیقان در اواسط نیمه اول قرن دوم هجری و نیز گفت وگوهای شاگردانش مانند هشام بن سالم و هشام بن حکم، مؤمن طاق و حمران و طیّار و ... جزو گرانسنگ ترین میراث دینی ما در زمینه مناظره است و رساله هایی چون توحید مفضّل و اهلیجه گواهی بر همین سنّت مناظره است.[12]
روایات و گزارش های مفصّل این مناظره ها، هم غنی کننده مباحث عقاید و کلام شیعه است و هم نشان دهنده ادب گفتگو و تحمل و شکیبایی ائمه معصوم در برابر خصم و ناراستی ها و درشتی های آنان است.
منبع : مجموعه ره توشه- کتاب برهان قاطع- معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی
[1]- ر.ک: هود، آیه های 25 تا 35: قالوا یا نوح قد جادلتنا فاکثرت جدالنا، فاتنا بما تعدنا.
[2] - همان، آیه های 50 تا 57 و 61 تا 63
[3] - شعرا، آیه های 69 تا 81 و مریم، آیه 41 تا 47.
[4] - انعام، آیه 75 تا 79.
[5] - بقره، آیه 258
[6] - شعرا، آیه 160 تا 188.
[7] - طه، آیه 42 تا 62.
[8] - ر.ک: احتجاج طبرسی، ج1، ص27 تا 64 و ص47 تا 64 و نیز فرقان، آیه 7 و 8؛ زخرف، آیه 31؛ اسرا، آیه 90 تا 93.
[9] - بحارالانوار، ج9، ص69، حدیث 2.
[10] - ارشاد شیخ مفید، ج1، ص201.
[11] - کافی، ج8، ص349، ح548.
[12] - بحارالانوار، ج3، ص152 و ج10، ص64؛ احتجاج طبرسی، ج2، ص212 تا 248.
کلیه حقوق این سایت متعلق به آستان قدس رضوی می باشد و محفوظ است.