نقش روزه در روح انسان

روزه، یار و مددکار و راهنمای ما است که هم بتوانیم هجومی را که از خارج به ما وارد می شود دفع کنیم و هم حملاتی را که از داخل ما را تهدید می کند، بشکنیم.

۲۴ فروردین ۱۴۰۱

دارالقرآن رضوی / مقاله

انسان در زندگی و در راه ترقّی و تکامل، باید با دشواری ها و سختی ها دست و پنجه نرم کند و از گردنه های خطرناکی عبور نماید و رنج ها و زحماتی را در این راه متحمّل شود، تا به سر منزل مقصود برسد؛ و تا بر این دشواری ها پیروز نشده و این گردنه ها را پشت سر نگذارد، به مقام کمال انسانیت واصل نخواهد گشت.

صدمات و خطرات، بشر را آزموده و پخته و خالص می سازد؛ به شرط آن که بتواند با صبر و شکیبایی با آن ها روبرو شود، ثبات ورزد و از میدان به در نرود.

برای این که جان انسان به صبر و شکیبایی نیرومند شود، اسلام برنامه هایی عالی و مؤثّر پیشنهاد کرده که از آن جمله «روزه» است.

روزه، انسان را به صبر و تحمّل عادت می دهد و به روح او نیرومندی و توازن و سنگینی خاصّی می بخشد که در برابر حوادث و ناملایمات عقب نشینی ننماید و به سوی اهداف انسانی پیش برود.

از نظر دیگر در وجود انسان احساسات و غرایز متضادّه ای است که باید آدمی بر همه آن ها مسلّط باشد و در عین حالی که آن غرایز را به نحو معقول ارضا و اشباع می کند، بر کارشان نیز نظارت نماید.

وجود بشر منبع خواسته های بسیار است که هر یک در سیر او به سوی کمال، دخالت دارند و عوامل و اسباب ترقّی و سعادت او می باشند.

این غرایز اگر به طور صحیح رهبری نشود، برای انسان درد سرهای بسیار ایجاد کرده و باطن او را از طوفان های نگرانی و وحشت و اضطراب پر می سازد و زندگی را بر او تلخ و ناهنجار و مالامال از عذاب و خطا می کنند و حسد، تکبّر، حرص، طمع، شهوت، هوای نفس، ستمگری، چاپلوسی، تملّق و زبونی، حبّ جاه و ریاست و استثمار دیگران در آن حاکم می شود و اگر به طور خِرَدپسند و در لوای راهنمایی دین و قرآن هدایت شوند، باعث رستگاری و سعادت شده و فرد را به صفات انسانی مانند: تواضع، حلم، قناعت، پارسایی، عفّت، تقوا، عدالت، شرافت، استقامت و شجاعت آراسته می سازد.

انسان برای تسلّط بر غرایز و برقراری نظم و ترتیب در اعمال آن و حفظ اعتدال و هماهنگ ساختن تمایلات و رهبری آن ها، محتاج به صبر و شکیبایی است که یورش های این غرایز از قبیل: حسد، شهوت، حبّ جاه، میل به غذا و یورش های دیگر او را از پا در نیاورد و در او اختلال ایجاد ننماید. این یورش ها بسیار خطرناک و ضربه زننده هستند و اقناع نفس و دفع این یورش ها، با تسلیم شدن و ترک مقاومت کردن و آتش بس دادن در برابر آن ها امکان پذیر نیست و این امیال و خواسته های نفس، بیرون از حد و حصر است.

اگر نفس از تسلّط بر این غرایز باز داشته شد و عقل آن ها را تحت فرمان قرار داد، انسان به سوی کمال می رود و اگر به خود واگذار شدند، مانند طفل شیرخواری که اگر او را از شیر باز نگیرند، به همان حال بزرگ می شود، این غرایز نیز در مسیر غیرعقلانی رشد یافته و قوّت سرکشی خود را افزون می سازند.

یکی از فواید روزه همین است که برای این پیکار داخلی، انسان را آماده می سازد، و نیروی شکیبایی او را زیاد می کند.

مگر روزه ترک شهوات، غذا و خوردنی های لذید و آشامیدنی های گوارا و خودداری از اعمال غرایز نیست؟

فردی که توانست یک ماه و هر روز تقریباً چهارده ساعت، غذا نخورد، تشنگی را تحمّل کند، به غریزه جنسی اعتنا نکند و آزاد زندگی نماید، خواهد توانست در مواقع دیگر نیز از شهوات نامشروع و آلوده دامانی، خود را حفظ کند.

بیشتر آلودگی ها و گرفتاری ها و سقوط در سیاه چال های زندان ها برای همین است که آدمی نتوانسته است برای مدّت زمانی هر چند کم، خود را در برابر خشم و شهوت نگاه بدارد و شکیبایی پیشه سازد.

روزه این حال و این وزن را به انسان می دهد که جنبش ها و یورش های نفسانی او را از این سو به آن سو پرتاب کند.

روزه یار و مددکار و راهنمای ما است که هم بتوانیم هجومی را که از خارج به ما وارد می شود دفع کنیم و هم حملاتی را که از داخل ما را تهدید می کند، بشکنیم.

از این رو است که از روزه، به «صبر» تعبیر شده و آیه کریمه «وَاستَعِینُوا بِالصَّبرِ وَالصَلوهِ»(1) تفسیر به «صوم» گردیده است.

چنان چه از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: هرگاه بر کسی پیشامد سختی فرود آمد، پس باید روزه بگیرد؛ زیرا خداوند می فرماید:

وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلوهِ از «شکیبایی» و «نماز» یاری جویید. پس، فرمود: «صبر» یعنی «روزه».(2)

از این جا معلوم می شود که روزه در حصول صفت صبر، یک علّت و عامل مهم است و به این دلیل است که از آن تعبیر به «صبر» می شود.

آری، بهترین تقویت کننده صبر و شکیبایی، «روزه» و برترین یاد خدا «نماز» است که هر کس از این دو یار قوی کمک بگیرد، بی شک بر حوادث، مصایب، هوای نفس، و تمایلات شیطانی پیروز می شود.

منبع: کتاب عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق یا ماه مبارک رمضان/لطف الله صافی گلپایگانی، ص 186-190.

----

پی نوشت ها:

1. سوره بقره، آیه 45.

2. روزه یار و مددکار و راهنمای ما است که هم بتوانیم هجومی را که از خارج به ما وارد می شود دفع کنیم و هم حملاتی را که از داخل ما را تهدید می کند، بشکنیم.