نقش سنگ در زیبایی حرم

یکی از هنرهای به کار رفته درحرم استفاده از سنگ است. یکی از این کاربردها استفاده از سنگ در ساخت محراب است. تنها محراب قدیمی حرم متعلق به مسجد گوهرشاد است.

۱ بهمن ۱۳۹۶ / 696

زیارت / مقاله

سنگ در زیبایی حرم کاربردهای گوناگون داشته و دارد. استفاده از سنگ در کف‌ سازی تالارها، رواق ‌ها و صحن ‌های حرم در گذشته کمتر از امروز رواج داشته به طوری که کف برخی فضاها مانند دارالحفاظ، درالضیافه و گنبد الله‌وردی خان تا دهه‌های اخیر با کاشی پوشیده بوده و بعداً سنگ فرش شده است. در حال حاضر کف ‌سازی تمام صحن ‌ها و رواق ‌ها با سنگ انجام گرفته است.
از مهم ‌ترین محل ‌های استفاده از سنگ در حرم مطهر، ازاره‌هاست و اکنون به جز ازاره بقعه مطهر و دارالسیاده، تمامی ازاره‌های حرم از سنگ پوشیده شده است.
قدیمی ‌ترین ازاره ‌های سنگی منصوب در حرم مطهر، قاب ‌بندی ‌های سنگی ازاره‌ های کاشی دارالسیاده و ازاره ‌های مسجد گوهرشاد است که از دوره تیموری به یادگار مانده است.
از دیگر کاربردهای سنگ استفاده در ساخت محراب است. در حرم مطهر چند محراب حجاری شده وجود دارد. تنها محرابِ سنگی قدیمی حرم، متعلق به مسجد گوهرشاد است که از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده است.

به جز این، دو محراب در رواق دارالولایه و یک طاق نمای محرابی در ضلع شمالی صحن قدس وجود دارد که هر دو سنگی است و در دوره جمهوری اسلامی ساخته شده است.
این محراب ‌ها و طاق ‌نماها با استفاده از سنگ ‌های رنگارنگ به صورت معرق ‌کاری و با نقش‌های هندسی بسیار زیبایی تزئین شده‌اند. حتی مقرنس‌های داخل طاق ‌نمای محرابی از سنگ مرمر ساخته شده و داخل آنها چراغ تعبیه شده که شب ‌ها جلوه خاصی دارند. بخشی از محراب بزرگ ایوان ولی عصر در صحن جامع رضوی نیز از سنگ مرمر سبز ساخته شده است.

منابع:
1- سیمای بهشت؛ آشنایی با حرم مطهر علی‌بن موسی الرضا، به کوشش قاسم جهانی و سید محسن میرزاده، آستان قدس رضوی: معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی، مشهد: 1392.
2- مقاله «هنر حجاری در حرم مطهر رضوی»، زهرا جهانپور و بهزاد نعیمی، فصلنامه آستان هنر، شماره 4 و5، سال 1392.
3- مهدی سیدی و دیگران، مسجد و موقوفات مسجد گوهرشاد، انتشارات کومه، قم: 1386.