ویژگی‌های دوستان شایسته

دوستی که در مشکلات و هنگام نیاز به فریاد دیگران می‌رسد، دوست واقعی است.

دوستی با افراد صالح و فرهیخته یکی از اهرم‌های مهم زندگی و از عوامل سعادت و سرافرازی انسان‌هاست. انسان با انتخاب دوستان شایسته و وارسته می‌تواند از گردنه‌های سخت زندگی عبور کند و به اهداف و آرمان‌های حقیقی نائل گردد.

رهیافت‌های دینی و روانشناختی نشان می‌دهند انسانی که از نعمت دوستی و رفاقت با دیگران محروم است، غریب و تنها و بیشتر اوقات افسردهو گرفتار شکست و ناکامی است، زیرا کسی را ندارد که با او تبادل فکرکند.

در روایات و آموزه‌های وحیانی، صفات و نشانه‌هایی برای دوست صالح و شایسته بیان شده است که متخلق شدن به این فضایل اخلاقی باعث می‌شود که مسیر دوست‌یابی برای عموم مردم هموارتر گردد و بتوانند دوستان راستین و لایق را از دوستان دروغین و نالایق تشخیص دهند. اهمّ این ویژگی‌ها به شرح زیر است:

۱ـ راستی و یکرنگی: از منظر علم اخلاق، راستگویی و صداقت یکی از فضایل اخلاقی و صفات حمیده است. قرآن کریم افراد دروغگو را به عنوان ظالم‌ترین افراد معرفی نموده، لذا می‌فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْترََى‌ عَلىَ اللهِ‌ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقّ‌ِ لَمَّا جَاءَهُ...»(1) ظالم‌ترین فرد کسی است که به خداوند دروغ ببندد و حق و حقیقت را که برای هدایت او بیاید، دروغ بپندارد... .»

دروغ کلید تمام گناهان است. افراد دروغگو چون برخلاف فطرت پاک انسانی رفتار می‌کنند، باعث ناامنی اجتماعی و عدم اعتماد در میان انسان‌ها می‌گردند. دوستی و رفاقت با افراد دروغگو موجب می‌شود که از یکسو رذیله اخلاقی دروغگویی در انسان نهادینه شود و از سوی دیگر موجب تشویش فکر و روان فرد می‌گردد. دوست حقیقی باطنش به صداقت و یکرنگی آراسته است و از دروغ و نفاق پیراسته. وقتی افراد در روابط اجتماعی و تعامل با دیگران صداقت و راستی را نصب‌العین خویش قرار دهند، مردم به یکدیگر اعتماد می‌کنند و آرامش عمومی بر فضای جامعه حاکم و پیوند محبت و دوستی مستحکم‌تر می‌شود.

۲- رفع حاجات دیگران: در میان روابط اجتماعی، نقش دوست و رفیق شایسته جایگاه ویژه‌ای دارد. دوستی که در مشکلات و هنگام نیاز به فریاد دیگران می‌رسد، دوست واقعی است، زیرا بسیاری از افراد در مواقع راحتی و وفور نعمت و امکانات، ادعای دوستی دارند و در مواقع احتیاج و ضرورت توجهی به مشکلات رفیق خود ندارند و او را تنها می‌گذارند. امام علی علیه السلام در این زمینه می‌فرماید: «لَا يَكُونُ الصَّدِيقُ صَدِيقاً حَتَّى يَحْفَظَ أَخَاهُ فِي ثَلَاثٍ: فِي نَكْبَتِهِ وَ غَيْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ»(2) دوست حقیقی کسی است که در سه زمان انسان را فراموش نکند؛ هنگام گرفتاری، در نبود انسان و پس از وفات او.»

۳- ریاست، او را عوض نکند: دوستان دنیاپرست اغلب ریاست‌طلب هستند و رسیدن به مناصب دنیوی و فانی را مهم‌ترین و زیباترین آرمان در زندگی خویش قلمداد می‌کنند، به طوری که لذت ریاست نزد آنان به‌مراتب از لذت مال و ثروت بیشتر است.

این گروه برای رسیدن به کعبه مقصود خویش بسیاری از مواهب معنوی و فضایل انسانی را در این راه از دست می‌دهند و وقتی به هدف خود رسیدند، خود را گم می‌کنند و دیگران را نمی‌شناسند، اما دوستان باوفا اغلب ریاست‌گریز هستند و اگر به منصبی از مناصب دنیوی دست یافتند، این مقام در گفتار، رفتار و کردار آنان هیچ‌گونه تغییری ایجاد نمی‌کند و همچنان علقه دوستی و رفاقت را با دیگران حفظ می‌کنند.

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «إذا كانَ لَكَ صَديقٌ فَوُلِّيَ وِلايَةً فَأَصَبتَهُ عَلَى العُشرِ مِمّا كانَ لَكَ عَلَيهِ قَبلَ وِلايَتِهِ فَلَيسَ بِصَديقِ سَوءٍ؛(3) امام صادق عليه السلام : هر گاه دوست تو بر كرسى رياست نشست و يكْ دهمِ رفتار پيش از رياست را با تو داشت ، دوستِ بدى نيست ..»

۴ـ رعایت شرایط دوستی: در ادامه ویژگی‌های دوستان شایسته، امام جعفر صادق علیه السلام در حدیث آموزنده دیگری می‌فرمایند: «رشته دوستی و رفاقت فقط با رعایت حدود و شرایط آن استحکام می‌یابد و کسی که این حدود یا بخشی از آن را رعایت کند، او را دوست بدان و کسی که هیچ ‌یک از این شرایط در او نباشد، شایسته دوستی نیست. نخستین شرط آنکه ظاهر و باطنش با تو یکی باشد. دوم اینکه زینت و آبروی تو را زینت و آبروی خویش بداند و عیب و زشتی تو را عیب و زشتی خویش بداند. سوم اینکه مال و مقام موضع او را نسبت به تو تغییر ندهد. چهارم اینکه هر آنچه در توان دارد از تو مضایقه نکند و پنجم اینکه تو را در سختی‌ها و مصائب زندگی رها نکند.»(4)

منبع: دوستی و راهبردهای تحکیم آن از منظر آموزه‌های دینی، شماره 385-386 - دی و بهمن 1392، اسماعیل نساجی زواره.

--------

پی نوشت ها:

1. عنکبوت، ۶۸.

2. نهج‌البلاغه، حکمت ۱۳۴، ص ۶۵۶.

3. امالی، شیخ طوسی، ص 279.

4. اصول کافی، محمدبن یعقوب کلینی، ج ۲، ص ۴۶۷.