پیامبر مهربانی

دارالقرآن رضوی / معارف و یادداشت های قرآنی / مقاله

خلق و خوى نيكوى پيامبر صلى الله عليه و آله يك رحمت الهى درباره او و درباره تمام امّت بود. و به يقين اين نرمش و مهربانى و حسن و خلق در هر كس باشد مايه رحمت و بركت است. از این رو در قرآن مسأله‏ «حسن خلق» به عنوان يكى از ويژگى‏ هاى اخلاقى پيامبر صلى الله عليه و آله و يكى از عوامل پيشرفت او در جامعه اسلامى ذكر شده است، مى ‏فرمايد: «در پرتو رحمت و لطف پروردگار، تو با مردم مهربان شدى در حالى كه اگر خشن و تندخو و سنگدل بودى از اطراف تو پراكنده مى‏ شدند» (فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ). سپس دستور مى ‏دهد كه «از تقصير آنان بگذر، و آنها را مشمول عفو خود گردان و براى آنها طلب آمرزش كن» (فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ).

خداوند به پيامبرش نرمش و انعطاف و خوش رويى و خوش خويى داده بود به گونه‏ اى كه در برابر افراد گنه كار، خشن و سنگدل، نرمش نشان مى‏ داد و به اين وسيله خشن‏ ترين افراد را غالباً به سوى اسلام جلب و جذب مى‏ كرد. و به همين دليل على علیه السلام در يكى از كلمات قصار خود مى‏ فرمايد: آلة الرياسة سعة الصدر «وسيله رهبرى گشادگى سينه است».

در آيه دیگر نيز اشاره به حسن خلق عجيب پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است كه از آن به اخلاق عظيم تعبير شده مى ‏فرمايد: «و انَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ».

اخلاقى كه عقل در آن حيران است لطف و محبتى بى ‏نظير، صفا و صميميتى بى ‏مانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصله ‏اى توصيف ناپذير.

نمونه ‏اى از اخلاق پيامبر (ص)

پيروزى پيامبر اسلام ص هر چند با تاييد و امداد الهى بود، ولى عوامل زيادى از نظر ظاهر داشت كه يكى از مهمترين آنها جاذبه اخلاقى پيامبر ص بود. آن چنان صفات عالى انسانى و مكارم اخلاق در او جمع بود كه دشمنان سرسخت را تحت تاثير قرار مى ‏داد، و به تسليم وادار مى‏كرد، و دوستان را سخت مجذوب مى ‏ساخت.

بلكه اگر اين را معجزه اخلاقى پيامبر(ص) بناميم اغراق نگفته ‏ايم، چنان كه نمونه‏ اى از اين معجزه اخلاقى در فتح مكه نمايان گشت: هنگامى كه مشركان خونخوار و جنايت ‏پيشه كه ساليان دراز هر چه در توان داشتند بر ضد اسلام و شخص پيامبر ص به كار گرفتند، در چنگال مسلمين گرفتار شدند، پيغمبر اكرم ص بر خلاف تمام محاسبات دوستان و دشمنان فرمان عفو عمومى آنها را صادر كرد، و تمام جنايات آنها را به دست فراموشى سپرد، و همين سبب شد كه به مصداق « يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً» فوج فوج مسلمان شوند.

در حديثى از حسين بن على (ع) آمده است كه مى‏گويد: «از پدرم امير مؤمنان على (ع) درباره ويژگي هاى زندگى پيامبر (ص) و اخلاق او سؤال كردم، و پدرم مشروحا به من پاسخ فرمود، در بخشى از اين حديث آمده است: رفتار پيامبر (ص) با همنشينانش چنين بود كه دائما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملايم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بدزبان و عيب جو و مديحه ‏گر نبود، هيچ كس از او مايوس نمى ‏شد، و هر كس به در خانه او مى ‏آمد نوميد بازنمى ‏گشت: سه چيز را از خود رها كرده بود: مجادله در سخن پرگويى، و دخالت در كارى كه به او مربوط نبود، و سه چيز را در مورد مردم رها كرده بود: كسى را مذمت نمى كرد، و سرزنش نمى ‏فرمود، و از لغزش ها و عيوب پنهانى مردم جستجو نمى‏ كرد. هرگز سخن نمى‏ گفت مگر در مورد امورى كه ثواب الهى را اميد داشت، در موقع سخن گفتن به قدرى نافذ الكلمه بود كه همه سكوت اختيار مى ‏كردند و تكان نمى‏ خوردند، و به هنگامى كه ساكت مى ‏شد آنها به سخن درمى ‏آمدند، اما نزد او هرگز نزاع و مجادله نمى‏ كردند ... هر گاه فرد غريب و ناآگاهى با خشونت سخن مى‏ گفت و درخواستى مى‏ كرد تحمل مى ‏نمود، و به يارانش مى ‏فرمود: هر گاه كسى را ديديد كه حاجتى دارد به او عطا كنيد، و هرگز كلام كسى را قطع نمى‏ كرد تا سخنش پايان گيرد».

آرى اگر اين اخلاق كريمه و اين ملكات فاضله نبود آن ملت عقب مانده جاهلى و آن جمع خشن انعطاف ناپذير در آغوش اسلام قرار نمى ‏گرفتند، و به مصداق «لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ‏» همه پراكنده مى ‏شدند. و چه خوب است كه اين اخلاق اسلامى امروز زنده شود و در هر مسلمانى پرتوى از خلق و خوى پيامبر صلی الله علیه و آله باشد.

#پیامبر#مهربانی

یادداشت: علی کفشگرفرزقی

منبع: اخلاق در قرآن، ج‏3، ص: 135

تفسير نمونه، ج‏3، ص: 140 و ‏24، ص: 378و371.