خشم و غضب

زندگی به سبک مومنانه / برنامه ی زندگی / مقاله

نیروی غضب که خداوند در وجود انسان نهاده است، فواید بسیاری دارد؛ به شرط آنکه در اختیار و به فرمان عقل باشد و به جا به کار رود؛ و گرنه، شعله های آن، همة هستی شخص غضبناک را می سوزاند و خاکستر می کند.
در بحث خشم، آنچه مهم است «مهار غضب» است تا از اختیار بیرون نرود و حریم ها را نشکند و پشیمانی به بار نیاورد. در روایات، از خویشتن داری به هنگام غضب، سخن گفته شده و تعبیر «کظم غیظ» و «فروبردن خشم» بسیار به چشم می خورد. قرآن کریم نیز از فروخورندگان خشم، ستایش کرده است: «والکاظمین الغیظ» 1
حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمودند: «جرعة خشمی که به خاطر خدا فرو برده شود، نزد خداوند برترین جرعه است» 2همچنین، از امام باقر علیه السلام نیز روایت است: «هر کس خشمی را فرو ببرد، در حالی که می تواند آن را اعمال کند، در روز قیامت خداوند دل او را لبریز از ایمنی و ایمان می سازد» 3
پس توجه به آثار اخروی و محبوبیت فرو بردن خشم نزد خدا، یکی از راه های مهار این شعلة سرکش است. راه دیگر، کمک خواستن از خداوند است: گفتن «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» و استعاذه به خدای متعال عجل الله راه فوران این شعلة شیطانی را مسدود می سازد. تغییر حالت و وضعیت، از راه حل های پیشنهادی دیگری است که در احادیث آمده است؛ یعنی کسی که خشمگین شده، اگر ایستاده است، بنشیند و اگر نشسته است، برخیزد و خود را به زمین بچسباند، سکوت کند، آن مجلس را ترک کند، موقعیت خود را عوض کند، به آثار سوء غضب و پشیمانی های بعدی اعمال خشم توجه داشته باشد و به یاد قدرت خدا عجل الله باشد که او هم قهار و مقتدر است و با این عنایت، با حلم ورزی، آن طوفان را فرو بنشاند.
حضرت رسول الله صلی الله علیه وآله به امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «یاعلی، لاتغضب، فاذا غضبت فاقعد و تفکر فی قدره الرب علی العباد و حلمه عنهم » (ای علی، خشمگین نشو. هرگاه هم غضبناک شدی، پس بنشین و در این بیندیش که خداوند عجل الله بر بندگان قدرت دارد؛ ولی به آنان حلم می ورزد ....) 4
در حدیثی هم امام باقر علیه السلام فرمودند: «هر شخصی که خشمگین شود، در حالی که ایستاده است، پس بنشیند که در این صورت ، پلیدی و رذیلة شیطانی از او دور می شود و اگر نشسته است، برخیزد.» 5
توجه به سیرة اولیای دین نیز راهی برای تسلط یافتن بر خویش است: رسول خدا صلی الله علیه و آله دیرتر از همه عصبانی شده و زودتر از همه راضی می شدند و عفو می کردند. امام کاظم علیه السلام را نیز به سبب این صفت شایسته، یعنی حلم ورزی و عفو و پرهیز از برخورداری انتقام جویانه و از روی خشم و غضب، «کاظم» لقب داده اند. داستان امام علی علیه السلام نیز در جنگ خندق که در پی جسارت عمرو بن عبدود، از روی سینة او برخاستند و چند قدم را رفتند تا خشمشان فرو نشیند و آنگاه برای خدا عجل الله سر از پیکر آن قهرمان کفر جدا کردند، الگوی دیگری برای مهار غضب است.

منبع: کتاب راه های درمان رذایل اخلاقی از مجموعه کتاب های رهنما، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی

---------------------------------------------------------
- آل عمران 134.
- کنزالعمال ، ح5819.
- اصول کافی ، ج2، ص110.
- تحف العقول، ص 14.
- بحارالانوار، ج73، ص264.