زیارت جامعه کبیره، تصویر جایگاه مقام امامت

رئیس گروه علوم و معارف اسلامی دانشگاه صنعتی شریف درباره اهمیت زیارت جامعه کبیره بیان کرد: امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره جایگاه مقام امامت را تصویر می‌کنند. محمد اسدی...

۱۷ مهر ۱۳۹۶ / 595

دارالقرآن رضوی / معارف و یادداشت های قرآنی / مقاله

رئیس گروه علوم و معارف اسلامی دانشگاه صنعتی شریف درباره اهمیت زیارت جامعه کبیره بیان کرد: امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره جایگاه مقام امامت را تصویر می‌کنند.

محمد اسدی گرمارودی، مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی
یکی از زیارت‌هایی که از نظر همه مسلمانان و به ویژه صاحب‌نظران، سند آن قطعی و قابل اعتماد است، زیارت جامعه کبیره منقول از امام هادی(ع) است که این زیارت یک دوره کامل امام‌شناسی و معرفت ما شیعیان نسبت به مقام امامت می‌باشد.
بعد از شهادت امام رضا(ع) از برخی مناطق مختلف نامه‌هایی برای امام جواد(ع) فرستاده می‌شد مبنی بر این‌که برخی از شیعه‌ها درباره مقام امامت اختلاف نظر دارند و به همین دلیل امام هادی‌(ع) در زیارت جامعه کبیره مطالبی را بیان می‌کنند که جایگاه مقام امامت را نشان می دهد.
در دنیای اسلام نسبت به مقام امامت و جانشینی پیامبر یک نظر مشترک بین همه مسلمانان و یک نظر اختلافی بین شیعیان و بقیه فرق وجود دارد؛ نظری که همه مسلمانان با هم هم عقیده‌اند، این است که دین پیامبراسلام دین خاتم است و باید تا آخرین روز در جهان حاکم باشد و دین جدید دیگری پدید نخواهد آمد و باید حلال و حرام را مشخص کرد و افراد باید بر اساس حلال و حرام زندگی کنند.
بعد از این‌که پیامبر(ص) از دنیا رفتند، کتابی که برجای گذاشتند کلیات را بیان‌ کرد که آیا این دین به اتمام می‌رسد یا ادامه‌دار خواهد بود و آن کسی که بعد از پیامبر(ص) جانشین خواهد شد که به آن خیلفه می‌گویند و ما شیعیان به آن لقب امام می‌دهیم چه کسی خواهد بود؟
مبحث بعدی که در آن اختلاف نظر وجود دارد این است که شیعیان اعتقاد دارند، آن کسی که بعد از پیامبر( ص) قرار است جانشین او شود باید خداوند آن را مقرر کنند و به تعبیر دیگر باید انتصابی باشد و در حد انتخاب مردم نیست که آن را بتوانند انتخاب کنند.
آن کسی که خداوند برای جانشینی پیامبر(ص) انتخاب می کند، باید همه ویژگی‌‌های پیامبر(ص) غیر از وحی را دارا باشد. در زیارت جامعه کبیره این‌‌گونه مضامین به صورت فراوان یاد شده است و امام هادی(ع) در برهه‌ای از تاریخ این مطالب را به شیعیان می‌آموختند.

جامعه کبیره مستند به قرآن است
اخیرا برخی از افراد لقب شیعه به خود می‌دهند و می‌گویند زیارت جامعه کبیره اوج غلو شیعه است. در پاسخ به این افراد باید گفت که مطالب بیان شده در زیارت جامعه کبیره اغلب در قرآن نیز بیان شده است. آیا قرآن نیز غلو کرده است؟ در حالی که مطالب بیان شده در زیارت جامعه کبیره با استدلال عقلی نیز قابل اثبات است.
در ابتدای زیارت جامعه کبیره آمده است؛ سلام براهل بیت پیامبر که امنای رحمان هستید؛ یعنی از طرف پروردگار به عنوان امانت‌دار او هستید، اما این امنای رحمان به چه معناست؟ رحمان از کلمه رحمت گرفته شده است و آن کسی که امانت‌دار رحمت الهی است و به وسیله آن رحمت خداوند بدون کم و کسر به مردم خواهد رسید امامان هستند، لذا ما در اعتقادات خود درباره امام هر زمان می‌گوییم؛ به وسیله امامان است که آسمان و زمین باقی است و برکت امامان است که بقیه روزی خواهند خورد. آیا این مطلب غلو است؟
همه چیز از آن خداست، اما برای این‌که خداوند بتواند به مردم روزی برساند نیازمند یک وسیله است، همان‌طور که باران برای باریدن نیازمند ابر است و تا ابر نباشد باران نمی‌بارد، بنابراین برای این‌که خداوند به مردم روزی خود را برساند نیازمند یک وسیله است و این وسیله امامان هر دوره هستند و در زیارت جامعه کبیره مقام امامت این‌طور بیان شده است.
از یک نظر مقام امامت، مقام ولایت تکوینی است و به جهت آن جایگاهی در عالم وجود با تقوا و تدین و عبودیت حضرت حق دارند، اما امنای رحمان از جهت دیگر ولایت تشریعی دارند، در زیارت جامعه هنگامی که سلام می‌دهیم بیان می‌کنیم که سلام بر شما که پیشوایان هدایت هستید و اگر قرار است بعد از پیامبر قرآن به مردم شناسانده شود تا مردم بتوانند هدایت شوند شما در این امر وظیفه دارید و شما چراغ‌هایی هستید که خداوند شما را قرار داده تا به رغم تاریکی‌ها و گمراهی و ضلالتی که مخالفان حقایق دین در عالم چه جاهلانه چه مغرضانه ایجاد کرده‌اند، راه را برای مردم روشن کنید.

امامان؛ مَثل الهی
در زیارت جامعه کبیره بیان شده است که خداوند مِثل ندارد اما مَثل دارد، مَثل یعنی چیزی که نمونه‌ای برای شناسایی حقیقت می‌شود، و کسانی که ارزش‌های خداوند را به مردم نشان می‌دهند این‌ها مثل الهی هستند، لذا امامان مَثل الهی هستند. و در زیارت کبیره بیان شده است که آن کسی که ولایت امامان را قبول کند ولایت خدا را پذیرفته است و آن کسی که با امامان دشمنی کند، با خدا دشمنی کرده است، چرا که امامان مظهر خدا هستند و امر و نهی آن‌ها، امر و نهی خداست و شما مَثل اعلای الهی هستید و به همین دلیل در زیارت جامعه کبیره بیان شده است آن کسی که شما را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است و آن کسی که از فرمان شما سرباز زده است از فرمان خدا سرباز زده است.

تعبیر متافیزیکی امام هادی از مس قرآن
در قرآن کریم آمده است: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً: خداوند اراده فرموده است که هرگونه رجس و پلیدی را از شما اهل بیت برطرف کند و شما را پاک و مطهر گرداند.»(احزاب/۳۳) و امام هادی (ع) به همین آیه در زیارت جامعه کبیره استناد کرده‌اند.
در آیه‌ای دیگر در قرآن آمده است: «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ: جز پاکان نمی‏توانند به آن دست زنند و به آن دست یابند.» (واقعه/ ۵۶ ) که در این آیه بیانگر نوعی مس در قرآن به نام مس فیزیکی است، اما مس دیگری به نام مس متا‌فیزیکی قرآن وجود دارد، که به معنای درک معانی آیات قرآن است و این مبحث نیز در زیارت جامعه کبیره بیان شده است که امیدواریم با توجه مضامین بیان شده در زیارت جامعه کبیره به معانی آیات الهی پی ببریم.