یادداشت | عرفه و فرصت خداشناسى
روز عرفه داراى فضایل بسیارى است، هم براى کسانى که در عرفات حاضرند و هم براى کسانى که در اماکنى غیر از عرفات اند. یکى از بهترین فرصتهاى موجود در این روز، فرصت خداشناسى است، تدبّر در دعاى عرفه امام حسین علیه السلام ما را به خداشناسى نزدیکتر مى کند. اینکه خداوند انسان را چگونه خلق فرمود، چگونه روزى داد، چقدر بر بندگان نعمت ارزانى داشت، و... همه از مواردى است که در دعاى عرفه ذکر شده است. با قرائت دعاى عرفه خدا را بهتر مى شناسیم، وقتى فهمیدیم که نهایت مرتبه توحید آن است که غیر از خدا نبینیم و غیر از او نخواهیم، سعى مى کنیم تا خود را به آن مرتبه برسانیم، همانکه امام فرمود: «اَيَكُونُ لِغَيْرِكَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَيْسَ لَكَ حَتّى يَكُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَكَ مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَليلٍ يَدُلُّ عَليْكَ عمیت عین لا تراک؛ آیا براى غیر تو ظهورى هست که براى تو نباشد تا آن غیر بخواهد مظهر تو باشد؟ چه وقت غایب بودهاى تا به دلیلى احتیاج باشد که بر تو دلالت کند؟ کور باد چشمى که تو را نبیند.» همه اینها با تأمّل و تفکر در دعاى عرفه بدست مىآید، براى آنانکه اراده دارند معرفت خود را نسبت به حقتعالى زیاد کنند. در این قسمت سعى مىکنیم به برخى از راههاى افزایش خداشناسى اشاره کنیم.
الف: استفاده کردن از نعمتهاى در دسترس
خداوند مىفرماید: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛[1] آن (خداوندى) که زمین را براى شما فرشى (گسترده) و آسمان را بنایى (افراشته) قرار داد و از آسمان، آبى فرو فرستاد و به آن از میوه ها، روزى براى شما بیرون آورد، پس براى خداوند شریک و همتایى قرار ندهید با آنکه خودتان مى دانید(که هیچ یک از شرکا و بتها، نه شما را آفریدهاند و نه روزى مى دهند و اینها فقط کار خداست).» اینکه انسان بداند از نعمتهاى خداوند استفاده مى کند و روزى خود را از آنها تأمین مى کند، او را به این موضوع راهنمایى مى کند که اولاً آنکه این نعمتها را به او ارزانى داشته، اگر اراده فرماید مى تواند همه را از او بگیرد. چنانکه مىبینیم هر گاه به سبب گناهان مردم، خشکسالى شده و آسمان باران را از زمین دریغ مى کند مردم به تضرع و زارى به درگاه خداوند رفته، تا شاید حق از گناهان آنها درگذرد و درهاى رحمت خود را برایشان بگشاید. و ثانیاً به لطف خداوند پى مى برد که چگونه لحظهاى بندگان را مهمل نگذاشته و روزى آنها را دائماً عنایت مى فرماید.
امام حسین علیه السلام در دعاى روز عرفه در مورد نعمتهاى الهى و توجه بندگان به خداوند روزى دهنده مى فرماید: «فَاَىَّ نِعَمِكَ یا الهى اُحْصى عَدَداً و ذِكْراً اَمْ اَىُّ عَطایاكَ اَقُومُ بِها شُكْراً وَ هِىَ یا ربِّ اَكْثَرُ مِنْ اَنْ یُحصیَهَا العادُّونَ؛ پروردگارا کدام نوع از نعمت هاى بىحسابت را به ذکر و شماره مى توان آورد، به شکرانه کدامیک از عطاهایت مى توان قیام نمود در صورتى که نعمتت بیش از آن است که حسابگران به شمار آرند.»
ب: تفکر در ربوبیت خداوند
دقت در سیر تکاملى موجودات زنده، و تحوّل و دگرگونىهاى موجودات بى جان، و فراهم آمدن زمینه هاى تربیت موجودات و هماهنگى هایى که در هر یک از این قسمت ها نهفته شده است یکى از بهترین طرق خداشناسى است. فى المثل هنگامى که حادثه مهمى در زندگى ما رخ مى دهد، و باید با تمام توان در برابر آن بپاخیزیم، در یک لحظه کوتاه فرمانى هماهنگ به تمام ارگانهاى بدن ما - به صورت ناآگاه - صادر مىشود، بلافاصله، ضربان قلب بالا مىرود، تنفس شدید مىشود، تمام نیروهاى بدن بسیج مىگردند، عضلات آماده حرکت بیشتر مىشوند، نیروى تحمّل انسان بالا مى رود، احساس درد کمتر مى شود، خواب از چشم مى پرد، خستگى از اعضا فرار مى کند، احساس گرسنگى به کلّى فراموش مىشود. چه کسى این هماهنگى عجیب را در این لحظه حساس، با این سرعت، در میان تمام ذرات وجود انسان، ایجاد مىکند؟ آیا این پرورش جز از ناحیه خداوند عالم و قادر ممکن است؟! آیات قرآن پر است از نمونه هاى این پرورش الهى که بخواست خدا هر کدام در جاى خود خواهد آمد و هر کدام دلیل روشنى براى شناخت خدا هستند.[2]
امام حسین علیه السلام ربوبیت خداوند را در دعا چنین بیان مىفرماید: «معترفم که نعمتهایت را که بس زیادند در وجود حادث من نیست که بتوانم آن نعمتها را شماره کنم که پیوسته مرا با آن نعمتها از بدو خلقت و اول زندگانى منظور داشتى و احتیاجم را به غنا و بى نیازى مبدّل ساختى و رنج و الم را از من رفع نمودى و اسباب و وسایل آسایش عطا فرمودى و دفع هر سختى نمودى و از هر غم و اندوه مرا رهانیدى و عافیت در تن و سلامت در دین بخشیدى.»
ج: تفکر در قدرت الهى و مقایسه قدرت حقتعالى با بندگان
خداوند در بیان قدرت خود مىفرماید: «قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ؛[3] بگو: چه کسى از آسمان و زمین شما را روزى مىدهد؟ یا چه کسى مالک گوش و چشمهاست؟ و چه کسى زنده رااز مرده و مرده را از زنده بیرون مىآورد و چه کسى کار هستى را سامان مىدهد؟ (در پاسخ) خواهند گفت: خدا. پس بگو: آیا از کیفر پرستش غیر خدا پروا نمىکنید؟»
همچنین در مقایسه قدرت خود با دیگران چنین مىفرماید: «هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛[4] این آفرینش خداست، پس به من نشان دهید که (معبودان) غیر او چه آفریدهاند؟ آرى، ستمگران(مشرک) در گمراهى آشکارند.»
امام حسین علیه السلام در دعاى روز عرفه مىفرماید: «او دعاى بندگان را مى شنود و سختى هاى ایشان را از بین مى برد و مقامشان را بالا مى برد و گردنکشان را سرکوب مى کند پس غیر آن ذات یکتا هیچ خدایى نیست و او را عدیل نباشد و مثل و مانند ندارد و او شنوا و بیناست.»
د: تفکر در طبیعت
خداوند در آیات بسیارى انسان را به تفکّر در طبیعت و جهان آفرینش دعوت کرده است از آن جمله مىفرماید: «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى؛ [5] همانا خداوند، شکافنده دانه و هسته است.» «فالِقُ الْإِصْباحِ وَ جَعَلَ اللَّيْلَ سَكَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ؛[6] (خداوند) شکافنده سپیده دم است، و شب را مایه آرامش قرار داد و خورشید و ماه را اسباب شمارش (ایّام). این است اندازهگیرى خداوند قدرتمند دانا.»
منبع: ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 336 آذر 1388، یاسر جهانى پور.
-------
پی نوشت ها:
1. سوره بقره، آیه ۲2.
2. تفسیر نمونه، آیت اللّه ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴، ج ۱، ص ۳۶.
3. سوره یونس، آیه ۳۱.
4. سوره لقمان، آیه ۱۱.
5. سوره انعام، آیه ۹۵.
6. همان، آیه ۹۶.