درسهایی از حضرت زینب کبری

زندگانی بابرکت حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) سراسر درس زندگی است. در این نوشتار از باب تیّمن و تبرّک به گوشه‌هایی از شاخصه‌های برتر زندگانی آن بانوی بزرگوار اشاره می‌کنیم:

۱ـ عبودیت و بندگی
حضرت زینب سلام الله علیها در عبودیت مانند مادرش فاطمه زهرا سلام الله علیها بود. هیچ گاه تهجّد و نماز شبش ترک نشد. آن چنان به عبادت اشتغال ورزید که ملقّب به «عابده آل علی» شد.(1) او عاشق شب زنده داری و پرورش‌یافته تهجدهای شبانه و آه نیمه شب بود.
شب زنده‌داری ایشان حتّی در شب دهم و یازدهم محرّم هم ترک نشد.(2)
‏‏همچنین از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمودند: «عمه ام زینب همه نمازهای واجب و مستحبّ خود را در طول مسیر ما از کوفه به شام ایستاده می‏خواند و در بعضی از منازل نشسته نماز خواند و این هم به‏ جهت گرسنگی و ضعف او بود، زیرا سه شب بود که غذایی را که به او می‏دادند میان اطفال تقسیم می کرد.»(3)

‏‏۲ـ صبر و استواری
از جمله ویژگی‌هایی که هر انسان مسلمان باید آن را زیبنده زندگی خود کند، صبر و استقامت است. خداوند در قرآن کریم، پیامبر صلی الله علیه و آله و یاران ایشان را این گونه به صبر و استقامت هدایت فرموده است: «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَ مَن تابَ مَعَکَ وَ لا تَطغَوا إِنَّهُ بِما تَعمَلُونَ بَصیرٌ؛ پس همان‏گونه که فرمان یافته‏‌اى، استقامت کن و همچنین کسانى که با تو به سوى خدا آمده‏‌اند(باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می‌‏دهید مى‌بیند!»(4)
زینب کبری سلام الله علیها یکی از برجسته‌ترین اسوه‌های صبر و شکیبابی در مسیر پایبندی بر ارزش‌های دینی و اسلامی است. نمونه بارز استواری آن حضرت در مجلس ابن زیاد است، زمانی که با کینه و نیش زبان خطاب به او گفت: «کَیْفَ رَأَیتِ صُنعَ اللَّهِ بِأَخِیکِ وَ أَهْلِ بَیْتِک‏؛ کار خدا را با برادر و خانواده‌ات چگونه یافتی؟» حضرت زینب سلام الله علیها با آرامش و متانت کامل فرمودند: «مَا رَأیْتُ إِلَّا جَمِیلًا؛ جز زیبایی چیزی ندیدم.»(5)
قوّت صبوری ایشان در شدائد کربلا چنان بود که آن حضرت تسلّی بخش دل امام سجاد علیه السلام بود و می‌گفت: «آنچه از سختی ها می بینی بر صبر و تحمّلت چیره نشود که شهادت و این نوع مصائب تعهدی است که رسول الله صلی الله علیه و آله از جدّت علی علیه السلام و پدرت حسین علیه السلام و عمویت عباس علیه السلام گرفته است که ما سختی‌ها را به جان بخریم و مقاومتمان شکسته نشود.»(6)
او مخصوصاً در ماجراى کربلا چنان صبر و رضا و تسلیمی از خود نشان داد، که صبر از روى او خجل گشت.

۳ـ عفاف و پاکدامنی
در قرآن کریم در چند آیه(7) به ضرورت حجاب برای زنان تصریح شده و در چهارده آیه،(8) و در احادیث فراوان نیز هشدارهای مؤکّد در این زمینه وجود دارند. زینب سلام الله علیها درس عفّت را در مکتب پدر آموخت. پدری که فرمود: «پاداش مجاهد شهید در راه خدا از پاداش عفیف پاکدامنى که قدرت بر گناه دارد و آلوده نمى‏شود، بزرگ‏تر نیست.»(9)
یحیی مازنی می گوید: «من در مدینه مدت زیادی همسایه حضرت علی علیه السلام بودم. سوگند به خداوند که در این مدت هرگز حضرت زینب سلام الله علیها را ندیدم و صدایش را نشنیدم.»(10)

۴ـ شجاعت و شهامت
شجاعت آن نیروی قلبی است که موجب می‌گردد که انسان در برخورد با سختی‌ها و خطرها، دلی استوار و قوی داشته باشد.(11) آن بانوی باعظمت در مهد شجاعت رشد یافته و از شجاعت حیدری بهره‌مند بود. ازاین رو «لَبْوَهُ الْهاشِمیَّه؛ شیرزن‌ هاشمی»(۱2) لقب گرفت.
او در دو مجلس کوفه و شام، با وجود اسارت نه تنها در مقابل سربازان سفّاک ابن زیاد هیچ گاه سستی و ترس به خود راه نداد، بلکه در مجلس ابن زیاد با قدرت به او بی‌اعتنایی و تحقیرش مى‌کند و او را «فاسق» و«فاجر» معرفی کرد و گفت: «سپاس خدای را‌ که ما را با نبوّت پیامبر صلی الله علیه و آله گرامی داشت و از پلیدی‌ها پاک کرد.»(13)
شجاعت و شهامت آن بانوی با عظمت در مقابل یزید و بد زبانى‏هاى او، بار دیگر شجاعت ‏حیدرى را به نمایش گذاشت. فرمود: «اگر فشارهاى روزگار مرا به سخن گفتن با تو واداشته[بدان که] قدر و ارزش تو در نزد من ناچیز است، ولیکن سرزنش و توبیخ تو را بزرگ مى‏دانم.»(14) 

۵ـ شاخص ولایتمداری
حضرت زینب سلام الله علیها حضور هفت معصوم(15) را درک کرد و در تمام ابعاد ولایتمدارى (معرفت امام، تسلیم بى چون و چرا بودن، معرفى و شناساندن ولایت، فداکارى در راه آن و...) سرآمد بود.
چون او با چشمان خود مشاهده کرده بود که چگونه مادرش خود را سپر بلاى امام زمان خویش(علی علیه السلام) کرد و خطاب به ولى خود گفت: «على جان! جانم فداى جان تو و جان و روح من سپر بلاهاى جان تو، یا اباالحسن! همواره با تو خواهم بود. اگر تو در خیر و نیکى به سر برى با تو خواهم زیست و اگر در سختى و بلاها گرفتار شوى، باز هم با تو خواهم بود.»(16) آن بزرگوار چه در دوران امام حسین علیه السلام و چه در دوران امام سجاد علیه السلام سر تا پا تسلیم امامت ‏بود.

۶ـ ایثار و فداکاری
ایثار یعنی بذل کردن، دیگری را بر خود برتری دادن و سود او را بر سود خود مقدم داشتن، قُوت لازم و مایحتاج خود را به دیگران بخشیدن و خود را برای آسایش دیگران به رنج افکندن.(17)
زینب سلام الله علیها در این صفت نیز مانند دیگر صفات برجسته، گوی سبقت را از بسیاری ربود. او در ماجرای کربلا حتّی از سهمیه آب خویش استفاده نکرد و آن را نیز به کودکان داد. در بین راه کوفه و شام، با این که خود گرسنه و تشنه بود، ایثار را شرمنده ساخت.
اوج ایثار و فداکارى آن بانوی بزرگوار در روز عاشورا به نمایش گذاشته ‏شد. در منابع متعدد اسلامی نقل شده است که در صبح روز عاشورا در حالى که دو فرزند خود محمد و عون را به همراه داشت، خدمت امام حسین علیه السلام رسید و عرض کرد: «جدّم حضرت ابراهیم قربانى خدا را به جاى قربانى شدن حضرت اسماعیل از خداوند جلیل پذیرفت. برادر جان! تو نیز امروز این دو قربانى مرا بپذیر. اگر دستور جهاد از بانوان برداشته نمى‏شد، هزار بار جان خود را در راه محبوب فدا مى‏کردم.»(18)

منبع: ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 445-446 اسفند 1397 و فروردین 1398.
----

پی‌نوشت‌ها:
۱ـ جعفر النقدی، زینب الکبری بنت الامام، النجف الاشرف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۶۱، ص۶۱.
2ـ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۶۲.
3ـ همان.
4ـ هود، آیه ۱۱۲.
5ـ مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسّسه الوفاء، ج ۴۵، ص ۱۱۵- ۱۱۶ .
6ـ بحارالانوار، ج‌۴۵، ص‌۴۶.
7ـ نور، ۳۰؛ احزاب، ۳۲، ۳۳ و ۵۹.
8ـ نور: ۲، ۳۲، ۲۷، ۲۸، ۳۰، ۳۱، ۳۲، ۳۳، ۵۸، ۶۰؛ احزاب: ۳۲، ۵۹؛ قصص: ۲۵.
9ـ نهج البلاغه، دشتى‏، محمد، ح۴۷۴، ص۷۴۱، مشهور، چاپ اول، قم‏، ۱۳۷۹ش‏.
10ـ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۶۰.
11ـ مجمع البحرین، واژه شجع.
12ـ زیارت نامه حضرت زینب سلام الله علیها.
13ـ بحارالانوار، ج‌۴۵، ص‌۱۵۴- ‌۱۱۵
14ـ همان، ص۱۳۴.
15ـ پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، امام على، حضرت فاطمه، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر علیهم السلام.
16ـ دشتی، محمّد، نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه علیهاالسلام)، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام، ۱۳۷۲هـ.ش، ج۲، ص۱۴۷.
17ـ فرهنگ عمید، ذیل واژه ایثار.
18ـ علامه عباسقلى‌خان سپهر(م ۱۳۴۵ق)، الطرّاز المذهّب فى احوال سیدتنا زینب سلام الله علیها.