آثار زیانبار «رباخواری»

آيه 275 تا آیه 281 سوره بقره از مسأله رباخوارى كه درست بر ضد انفاق و يكى از عوامل مهم زندگى طبقاتى و طغيان اشراف و ثروتمندان بود، سخن مى‏ گويد. نخست در يك تشبيه گويا و رسا، حال رباخواران را مجسم مى ‏سازد، مى ‏فرمايد: «كسانى كه ربا مى ‏خورند، بر نمى‏ خيزند مگر مانند كسى كه بر اثر تماس شيطان با او ديوانه شده» و نمى ‏تواند تعادل خود را حفظ كند، گاه به زمين مى‏ خورد و گاه بر مى ‏خيزد (الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ). سپس به گوشه ‏اى از منطق رباخواران اشاره كرده مى ‏فرمايد: «اين به خاطر آن است كه آنها گفتند: بيع هم مانند ربا است» و تفاوتى ميان اين دو نيست. (ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا) يعنى: هر دو از انواع مبادله است كه با رضايت طرفين انجام مى ‏شود، ولى قرآن در پاسخ آنها مى‏ گويد: چگونه اين دو ممكن است يكسان باشد «حال آن كه خداوند بيع را حلال كرده و ربا را حرام» (وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا). سپس راه را به روى توبه ‏كاران باز گشوده، مى ‏فرمايد: «هر كس اندرز الهى به او رسد و (از رباخوارى) خوددارى كند، سودهايى كه در سابق (قبل از حكم تحريم ربا) به دست آورده مال او است و كار او به خدا واگذار مى‏ شود» و گذشته او را خدا خواهد بخشيد (فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ). «اما كسانى كه (به خيره سرى ادامه دهند و) باز گردند (و اين گناه را همچنان ادامه دهند) آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن مى‏ مانند» (وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ). به اين ترتيب رباخوارى مستمر و دائم سبب مى ‏شود كه آنها بدون ايمان از دنيا بروند و عاقبتشان تيره و تار گردد. آيات مربوط به ربا هنگامى نازل شد كه رباخوارى با شدت هر چه تمامتر در مكه و مدينه و جزيره عربستان رواج داشت، و يكى از عوامل مهم زندگى طبقاتى و ناتوانى شديد طبقه زحمتكش و طغيان اشراف بود و لذا مبارزه قرآن با ربا بخش مهمى از مبارزات اجتماعى اسلام را تشكيل مى‏دهد.(تفسير نمونه، ج‏2، ص: 365). رباخوارى از نظر اخلاقى اثرات بدى به دنبال دارد. 1. رباخوارى تعادل اقتصادى را در جامعه‏ ها به هم مى‏ زند و ثروت ها را در يك قطب اجتماع جمع مى‏ كند زيرا جمعى بر اثر آن فقط سود مى ‏برند و زيان هاى اقتصادى همه متوجه جمعى ديگر مى‏ گردد. 2. رباخوارى يك نوع تبادل اقتصادى ناسالم است كه عواطف و پيوندها را سست مى‏كند و بذر كينه و دشمنى را در دل ها مى‏ پاشد و در واقع رباخوارى بر اين اصل استوار است كه رباخوار فقط سود پول خود را مى ‏بيند و هيچ توجهى به ضرر و زيان بدهكار ندارد. اينجا است كه بدهكار چنين مى ‏فهمد كه ربا خوار پول را وسيله بيچاره ساختن او و ديگران قرار داده است. 3. درست است كه ربا دهنده در اثر احتياج تن به ربا مى ‏دهد اما هرگز اين بى ‏عدالتى را فراموش نخواهد كرد و حتى كار به جايى مى ‏رسد كه فشار پنجه ربا خوار را هر چه تمام ‏تر بر گلوى خود احساس مى‏كند اين موقع است كه سراسر وجود بدهكار بيچاره به رباخوار لعن و نفرين مى ‏فرستد، در اين شرائط بحرانى است كه ده‏ ها جنايت وحشتناك رخ مى ‏دهد، بدهكار گاهى دست به انتحار و خودكشى مى‏ زند و گاهى در اثر شدت ناراحتى طلبكار را با وضع فجيعى مى‏ كشد و گاه به صورت يك بحران اجتماعى و انفجار عمومى و انقلاب همگانى درمى ‏آيد. اين است كه مى ‏گوييم رباخوارى از نظر اخلاقى اثر فوق العاده بدى در روحيه وام گيرنده به جا مى‏گذارد و پيوند تعاون و همكارى اجتماعى را بين افراد و ملت ها سست مى‏ كند.(تفسير نمونه، ج‏2، ص:364و379). در حدیثی در مورد علت تحريم ربا مى ‏خوانيم، امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند ربا را حرام كرده تا مردم از كار نيك امتناع نورزند» (وسائل الشيعه، ج18، ص117، ابواب ربا، باب 1، ح4).