دریای جود

 انسان ها برای زندگی در مسیر درست و حرکت در جهت تعالی، نیازمند الگوهایی هستند که رفتارهای خود را با آن ها انطباق دهند. به عبارت دیگر، صرف دانستن و آگاهی از درستی ها و نادرستی ها که منبع آن عقل و وحی است، کافی نیست. اگر کسانی باشند که رفتار آن ها عین درستی و حقیقت باشد، این گونه افراد می توانند و بلکه لازم است که به عنوان الگوهای جاودانه بشریت مطرح شوند و رفتارشان سرمشق دیگر انسان ها قرار گیرد. چنین الگوهایی، کسانی نیستند جز ائمه معصومین (علیهم السلام). 
بهره مندی از سلوک مادی و معنوی ائمه می تواند انسان ها را به سمت کسب سعادت دنیا و آخرت رهنمون سازد. در میان امامان معصوم (علیهم السلام)، امام جواد نیز همچون سایر ائمه تمام فضائل اخلاقي و کمالات انساني را از اجداد طاهرین خود به ارث برده بود که در ذیل به پاره ای از این فضائل و سیره معنوی ایشان اشاره شده است. 

اگر در دنیا زهد بورزی، موجب راحتی توست

1- خداآگاهی و خداگرایی: امام جواد (ع) به عنوان نماد دعوت به توحید و معرفت توحیدی، در مواقف گوناگون یادآور اخلاص و توجه به خدا و التجاء به ذات باری تعالی در مشکلات بودند. آن حضرت در روایتی، تکیه و اعتماد به خدا را بهای هر متاع گرانبها و نردبانی برای نیل به مقاصد والا دانسته اند. ایشان در توصیه به یکی از شیعیان، او را به این نکته توجه دادند که دائماً باید خود را در محضر الهی و در منظر او ببیند. 
2- دوستی و دشمنی برای خدا: مسئله حب و بغض فی الله، در میان ویژگی های اخلاقی امام جواد (ع) یکی از بارزترین آن ها است. در روایتی از آن حضرت است که خداوند به یکی از پیامبران وحی فرمود:
اگر در دنیا زهد بورزی، موجب راحتی توست و اگر انقطاع به سوی من داشته باشی، نزد من عزیز می شوی. اما آیا در راه من با کسی دشمنی کرده ای و در راه من با کسی دوستی ورزیده ای؟  ویژگی بغض فی الله در امام جواد (ع)، گاه در قالب نفرین به دشمن، گاه در قالب لعن کسانی که نسبت دروغی به پیامبر (ص) می دادند، گاه در قالب بیان حکم الهی و نفی احکام بدعت آمیز و گاه به شکل بی اعتنایی و برخورد قهرآمیز و طرد دشمنان آشکار می شد.
3- دنیا گریزی، آخرت گرایی و توبه و استغفار: در رابطه با دنیا گریزی، آخرت گرایی، توبه و استعغفار، زرق و برق دربار مأمون و معتصم در نظر حضرت، کوچک ترین ارزشی نداشت و زندگی ساده و زاهدانه در مدینه جدش پیامبر (ص) را بر همه آن مظاهر مادی ترجیح می دادند. امام جواد (ع) شیعیان را به زیارت اهل قبور ترغیب و آداب زیارت را نیز به آنان آموزش می دادند. همچنین با تفسیر حقیقت مرگ، آنان را هرچه بیشتر برای مواجهه درست با آن آماده می ساختند.  ضمن این که تجدید ایمان به خدا و ولایت اهل بیت (ع) را برای آمادگی مرگ لازم می دانست. 
امام جواد (ع) پیروانش را از تأخیر در توبه و نیز تسویف (امروز و فردا کردن) نهی کرده، آن را نشانه فریب خوردگی می دانستند. و کثرت استغفار را در کنار خوش خلقی و زیاد صدقه دادن، موجب نیل به رضوان الهی می شمردند. 

در نگاه آن حضرت، غایت و نهایت زهد، همان ورع و ترک محرمات است

4- گناه گریزی: امام جواد (ع) علاوه بر اینکه افراد را از گناه نهی می کردند و یا پس از انجام دادن گناه، آنان را توبیخ می نمودند، زمینه انجام دادن آن را نیز مرتفع می ساختند. خود نیز در مقام عمل نمونه کامل گناه گریزی بودند. ایشان اصرار به گناه را به مفهوم ایمنی از مکر خدا می دانستند و طبعاً چنین کسی بر اساس آیات قرآن، جزء زیان کاران است. در نگاه آن حضرت، غایت و نهایت زهد، همان ورع و ترک محرمات است و اثر تقوی را گشایش در تنگناها می دیدند. 
5- رضا، تسلیم، صبر و شکر: امام جواد (ع) مصداق بارز صبر و تسلیم در برابر سختی ها بوده و همیشه شاکر نعمت های پروردگار بودند. این حقیقت، هم در سخن و هم در رفتار آن حضرت نمود داشت. در عرصه رفتار، کافی است دوره کوتاه زندگی آن حضرت را مرور کنیم و با انبوه سختی ها و ناملایماتی که در ایشان در طول زندگی خود با آن درگیر بودند، مواجه شویم، اما هرگز از آن حضرت، سخن یا رفتاری حاکی از نارضایتی و یا شکوه از خداوند شنیده و دیده نشد. توصیه همیشگی امام جواد (ع) در سختی ها و مصائب به صبر و پرهیز از شکوه بود و خود نیز در چنین مواقعی، این گونه عمل می کردند. 
منبع: سبک زندگی و سیره اخلاقی امام جواد، محمدرضا جباری
پی نوشت ها:
1. «الثِّقَةُ باللّه ثَمَنٌ لِكُلِ غالٍ وسُلَّمٌ إلى كُلِّ عالٍ.» (نزهه الناظر تنبیه الخاطر، ص631.)
2.  «مَنْ وَثِقَ بِاللَّهِ أَرَاهُ اَلسُّرُورَ وَ مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْهِ كَفَاهُ اَلْأُمُورَ وَ اَلثِّقَةُ بِاللَّهِ حِصْنٌ لاَ يَتَحَصَّنُ فِيهِ إِلاَّ مُؤْمِنٌ أَمِينٌ وَ اَلتَّوَكُّلُ عَلَى اَللَّهِ نَجَاةٌ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ حِرْزٌ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ...» (کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج3، ص831.)
3. «أَوْحَى اَللَّهُ إِلَى بَعْضِ اَلْأَنْبِيَاءِ أَمَّا زُهْدُكَ فِي اَلدُّنْيَا فَتُعَجِّلُكَ اَلرَّاحَةَ وَ أَمَّا اِنْقِطَاعُكَ إِلَيَّ فَيُعَزِّزُكَ بِي وَ لَكِنْ هَلْ عَادَيْتَ لِي عَدُوّاً أَوْ وَالَيْتَ لِي وَلِيّاً.» (تحف العقول، ص654.)
4.  صدوق، ج1، ص298.
5. صدوق، 290.
6. «تَأْخِيرُ اَلتَّوْبَةِ اِغْتِرَارٌ وَ طُولُ اَلتَّسْوِيفِ حَيْرَةٌ وَ اَلاِئْتِلاَءُ عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلَكَةٌ وَ اَلْإِصْرَارُ أَمْنٌ- فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اَللّهِ إِلاَّ اَلْقَوْمُ اَلْخاسِرُونَ.» (تحف العقول، ص 754.)
7.  «كثرة الاستغفار و لين الجانب و كثرة الصدقة. ثَلاَثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ لَمْ يَنْدَمْ تَرْكُ اَلْعَجَلَةِ وَ اَلْمَشُورَةُ وَ اَلتَّوَكُّلُ عِنْدَ اَلْعَزْمِ عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.» (الفصول المهمه، ج2، ص5501.)
8. تحف العقول، ص754.
9.  .... وَ غایَةُ الزُّهدِ الوَرَعُ.... (کشف الغمه، ج3، ص831).