زیارت؛ زمینه ساز توبه

بی گمان، توبه نخستین مقام و منزل سالکان راه حق است. کسی که می خواهد به سوی خدا سیر کند، باید روی از دنیا و هرچه غیر خداست، برتابد و با تمام وجود، متوجه حق شود و این جز با انقلابی بزرگ از درون، که دیو انانیت و هواها و شهوت ها را از سیطره و سلطنت دل برافکند، ممکن نیست. این نخستین قدم است که آن سویش دریای بی کران لطف الهی است.
زیارت ائمه معصومین علیهم السلام فرصت مناسبی را برای بررسی اعمال و توبه به درگاه خدا فراهم می کند؛ زیرا زائر، همه مشغله های خود را کنار می گذارد و خسته از همه ارتباطات مادی، در پی پناهگاهی برای آرامش است. بنابراین حرم اهل بیت علیهم السلام، مکان خوبی برای توبه کردن است؛ زیرا در این مکان ها، کسانی مدفون اند که واسطه بین خدا و بندگان اویند. ازاین رو، یکی از اساسی ترین محورهای زیارتنامه های مأثور معصومین علیهم السلام و امامزادگان، توبه و طلب مغفرت از پروردگار، و واسطه قرار دادن اولیای خدا و طلب شفاعت از آنان است. در زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله زائر این گونه آن حضرت را زیارت می کند:
اللهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ {وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا الله وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا الله تَوَّاباً رَحِیماً}(1)وَ إِنِّی أَتَیْتُ نَبِیَّکَ مُسْتَغْفِراً تَائِباً مِنْ ذُنُوبِی وَ إِنِّی أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اللهِ رَبِّی وَ رَبِّکَ لِیَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی (2)
خدایا! تو فرمودی: «و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می کردند [و فرمان های خدا را زیر پا می گذاردند]، نزد تو می آمدند و از خدا طلب آمرزش می کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند» و من نزد پیامبرت آمده ام و از گناهانم طلب بخشایش و توبه می کنم. [یا رسول الله!] هر آینه به وسیله تو به سوی خدا توجه می کنم که خدای من و خدای توست تا اینکه گناهان مرا بیامرزد.
در غالب زیارتنامه های معصومین: مسئله شفاعت آنان و طلب بخشایش گناهان زائر، به وسیله واسطه قرار دادن آنان، از مهم ترین فراز های زیارتنامه هاست؛ برای نمونه، در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام، امام حسین علیه السلام، امام رضا علیه السلام و. . . این گونه می گوییم: «... بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَتَیْتُکَ زَائِراً وَافِداً عَائِذاً مِمَّا جَنَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی وَ احْتَطَبْتُ عَلَی ظَهْرِی فَکُنْ لِی شَفِیعاً إِلَی رَبِّکَ یَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی فَإِنَ لَکَ عِنْدَ اللهِ مَقَاماً مَحْمُوداً وَ أَنْتَ وَجِیهٌ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة...؛ پدر و مادرم به فدایت، به سوی تو آمده ام درحالی که زائر، میهمان و پناه گیرنده به سوی توام از آن ستمی که برخود کرده ام؛ و از آنچه (از بار گناهانی) که بر پشت خود حمل می کنم. پس تو نزد پروردگارت روز فقر و ناتوانیم شفیع من باش. چراکه برای تو نزد خداوند مقام پسندیده است؛ و تو در دنیا و آخرت (نزد پروردگار) آبرومندی». (3)
این فرازها نشان می دهد که زیارت می تواند زائر را از نظر روانی، در موقعیتی قرار دهد که به فکر اصلاح اعمال خود بیفتد؛ زیرا توبه، بنا بر دیدگاه بعضی از صاحب نظران، با سه امر تحقق می یابد: «علم، حال و فعل». علم موجب حال است و حال، فعل ایجاد می کند. مراد از علم، همان باور و یقین انسان به گناهان و آثار آنهاست که بر روح و روان انسان اثر می گذارد؛ همان گونه که در زیارت می گوییم: «مِمَّا جَنَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی وَ احْتَطَبْتُ عَلَی ظَهْرِی». مقصود از «حال»، حالت ندامت و پشیمانی قلبی از گناه است که موجب تحریک اراده و ترک گناه در زمان حال و عزم بر ترک آن و جبران مافات در آینده می شود.(4) امام سجاد علیه السلام در دعای روز عرفه می فرماید: «أَتَیْتُکَ مُقِرّاً بِالْجُرْمِ وَ الْإِسَاءَةِ إِلَی نَفْسِی، أَتَیْتُکَ أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِکَ الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخَاطِئِین؛ در حالی به سوی تو آمدم که به جرم و بد کردن بر خود اقرار دارم. به سوی تو آمدم و عفو بزرگت را امید دارم که به وسیله آن گناهکاران را عفو می کنی».(5)
در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام، این گونه حاجت خود را بیان می کنیم:
بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَتَیْتُکَ عَائِذاً بِکَ مِنْ نَارٍ اسْتَحَقَّهَا مِثْلِی بِمَا جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَتَیْتُکَ زَائِراً أَبْتَغِی بِزِیَارَتِکَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ أَتَیْتُکَ هَارِباً مِنْ ذُنُوبِیَ الَّتِی احْتَطَبْتُهَا عَلَی ظَهْرِی أَتَیْتُکَ وَافِداً لِعَظِیمِ حَالِکَ وَ مَنْزِلَتِکَ عِنْدَ رَبِّی فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ فَإِنَّ لِی ذُنُوباً کَثِیرَةً وَ إِنَّ لَکَ عِنْدَ اللهِ... شَفَاعَةً مَقْبُولَةً... اللهُمَّ... إِنِّی عُذْتُ بِأَخِی رَسُولِکَ مَعَاذاً فَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّار...(6)
پدر و مادرم به فدایت! به سوی تو آمدم، درحالی که به تو پناه می آورم از آتشی که کسی مانند من، به سبب ستمی که بر خود روا داشته، مستحق آن است. به سوی تو آمده ام برای زیارت. به سبب زیارت تو آزادی خود را از آتش طلب می کنم. به سوی تو آمده ام، درحالی که از گناهانم فرار می کنم؛ گناهانی که بر پشت خود انباشته ام. به میهمانی تو آمده ام، به سبب عظمت منزلتت و مقامت نزد پروردگارم. پس برای من نزد پروردگارت شفاعت کن. به درستی که برای من گناهان زیادی است و شفاعت، برای تو نزد خدا پذیرفته شده است... خدایا... من به برادر رسولت پناهنده شده ام؛ پس مرا از آتش نجات ده.
آنچه در اولویت خواسته های زائر قرار دارد، آمرزش گناهان و توبه به سوی پروردگار است؛ زیرا در این جایگاه است که توفیق توبه حاصل می شود و به واسطه ولیّ خدا، مورد پذیرش قرار می گیرد.
در شرایط فعلی به علت شیوع ویروس منحوس کرونا و لزوم رعایت دستورالعمل های بهداشتی، شایسته است با استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی، زیارت را در فضای باز و به صورت مختصر انجام داد.
منبع: مقاله نقش زیارت در تربیت عبادی زائر، داود حسینی، مجله فرهنگ زیارت، زمستان 1397، دوره 10، شماره 37.
----
پی نوشت ها:
1. سوره نساء، آیه 64.
2. کلینی، محمد بن یعقوب (1375ش)، الکافی، تحقیق غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ج4، ص551.
3. ابن مشهدی، محمد بن جعفر (1419ق). المزار الکبیر، تحقیق و تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص 262.
4. فیض کاشانی، شاه مرتضی (1376ش)، المحجة البیضاء، تحقیق غفاری، قم، نشر اسلامی، ج7، ص11.
5. علی بن حسین (1418ق)، الصحیفة السجادیة، قم، الهادی، دعای 47، ص222.
6. کلینی، همان، ج4، ص570و571