یادداشت | آثار دعا در زندگی انسان
يكى از وسائل ارتباط بندگان با خدا مساله دعا و نيايش است. لذا در آیه 60 سوره غافر آغوش رحمتش را به روى توبه كنندگان مىگشايد، مىگويد: «پروردگار شما گفته است كه مرا بخوانيد تا دعاى شما را اجابت كنم»(وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ).
از این آيه چند نكته استفاده مى شود:
1. دعا كردن محبوب الهى و خواست خود او است.
2. بعد از دعا وعده اجابت داده شده است، ولى مى دانيم اين وعده وعده اى است مشروط، و نه مطلق، دعائى به هدف اجابت مى رسد كه شرائط لازم در دعا و دعا كننده و مطلبى كه مورد تقاضا است جمع باشد.
3. دعا خود يك نوع عبادت است، چرا كه در ذيل آيه واژه عبادت بر آن اطلاق شده است.
در حديثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانيم: يكى از يارانش سؤال كرد: چه مى فرمايى در باره دو نفر كه هر دو وارد مسجد شدند يكى نماز بيشترى بجا آورد، و ديگرى دعاى بيشترى، كداميك از اين دو افضلند؟ فرمود: هر دو خوبند. سؤال كننده مجددا عرض كرد: مى دانم هر دو خوبند ولى كداميك افضل است. امام فرمود: آن كس كه بيشتر دعا مىكند افضل است، مگر سخن خداوند متعال را نشنيدهاى كه مى فرمايد: «مرا بخوانيد تا دعاى شما را اجابت كنم» سپس افزود: «دعا عبادت بزرگ است.» (1)
در حديث ديگرى از امام باقر (ع) نقل شده است: «چيزى نزد خدا افضل از اين نيست كه از او تقاضا كنند و از آنچه نزد او است بخواهند، و هيچكس مبغوضتر و منفورتر نزد خداوند از كسانى كه از عبادت او تكبر مى ورزند و از مواهب او تقاضا نمىكنند نيست». (2)
آثار دعا در زندگی انسان فراوان است:
1. دعا انسان را به شناخت پروردگار كه برترين سرمايه هر انسان است دعوت مىكند.
2. دعا سبب مى شود كه خود را نيازمند او ببيند و در برابرش خضوع كند، و از مركب غرور و كبر كه سرچشمه انواع بدبختى ها و مجادله در آيات اللَّه است فرود آيد، و براى خود در برابر ذات پاك او موجوديتى قائل نشود.
3. دعا موجب می شود انسان نعمت ها را از او ببيند، و به او عشق ورزد، و رابطه عاطفى او از اين طريق با ساحت مقدسش محكم گردد.
4. چون خود را نيازمند و مرهون نعمت هاى خدا مىبيند موظف به اطاعت فرمانش مى شمرد.
5. چون مىداند استجابت اين دعا بىقيد و شرط نيست، بلكه خلوص نيت و صفاى دل و توبه از گناه و بر آوردن حاجات نيازمندان و دوستان از شرائط آن است خودسازى مىكند و در طريق تربيت خويشتن گام بر مى دارد.
6. دعا به او اعتماد به نفس مى دهد، و از ياس و نوميدى باز مى دارد، و به تلاش و كوشش بيشتر دعوت مى كند.
البته دعا بر اساس روايات اسلامى مخصوص مواردى است كه تلاش ها و كوشش هاى انسان اثرى نبخشد، و يا به تعبير ديگر آنچه انسان در توان دارد انجام دهد، و بقيه را از خدا بخواهد. بنا بر اين اگر انسان دعا را جانشين تلاش و كوشش كند قطعا مستجاب نخواهد شد.
در حديثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانيم: «چهار گروهند كه دعاى آن ها مستجاب نمى شود: كسى كه در خانه خود نشسته و مىگويد: خداوندا! مرا روزى ده، به او گفته مىشود: آيا به تو دستور تلاش و كوشش ندادم؟.... (3) و از اينجا يكى از علل عدم استجابت بسيارى از دعاها روشن مى شود، چرا كه گروهى از مردم مى خواهند دست از تلاش لازم بردارند، و به دعا پناه برند، چنين دعاهايى مستجاب نمى گردد، اين يك سنت الهى است.
منبع: تفسير نمونه، ناصر مکارم شیرازی،ج20، ص: 146
پی نوشت:
1. مجمع البيان في تفسير القرآن، طبرسی،ج8، ص: 823
2. الكافي (ط - الإسلامية)، کلینی، ج2، ص: 466
3. بحار الأنوار (ط - بيروت)، علامه مجلسی، ج68، ص: 344